ბუაჩიძე ნუგზარი

ნაშრომში შეჯამებულია მოცემული მდინარების გარემოსდაცვითი შეფასების მრავალწლიანი (2015-2020 წწ.) შედეგები. საანალიზო ნიმუშებში განისაზღვრა ჰიდროქიმიური მაჩვენებლები (ბიოგენური ელემენტების ფორმები, მძიმე მეტალები, ძირითადი იონები) და ფიზიკურ-ქიმიური პარამეტრები (pH, ელექტროგამტარობა, მარილიანობა, °t, წყალში გახსნილი ჟანგბადი-DO). მიღებული შედეგების საფუძველზე შეფასდა მდინარეების ეკოლოგიური მდგომარეობა. შემოთავაზებული განტოლებისა და ინტეგრალური ქიმიური მაჩვენებლების გამოყენებით (წყლის ჩარჩო დირექტივა-2000/60/EC გათვალისწინებით) განისაზღვრა მდინარეების დაბინძურების მაჩვენებელი და თითოეული მდინარის წყლის ხარისხის კლასიფიკაცია.

ყველა სახის ჰიდროქიმიური და ფიზიკო-ქიმიური ანალიზი ჩატარდა თანამედროვე მეთოდების გამოყენებით, რომელიც აკმაყოფილებს და შეესაბამება ევროპულ სტანდარტებს.

კვლევა უმთავრესად ფოკუსირებულია ახალი ტექნოლოგიების ტექნიკურ მიზანშეწონილობასა და ხარჯთეფექტურობაზე, რომლებიც მიზნად ისახავს საწვავის ემისიების მინიმიზაციას. კვლევის მიზანია დამაბინძურებელი გაზების მინიმიზაცია იაფფასიანი ქართული ცეოლითით ავტომობილებიდან გაფრქვეული აირების შებოჭვა და შესაბამისად, სახელმწიფოს ან რომელიმე დაინტერესებული კერძო კომპანიის მიერ ჩვენს მიერ შემოთავაზებული მეთოდის დანერგვა.

პირველ ეტაპზე, ცეოლითის გამოყენების პირობებში, დადგინდება CO, NO, NO2 და SO2 ადსორბციის ხარისხი ბენზინზე და დიზელზე მომუშავე მანქანებისთვის (დაბალი სიჩქარით) და შესაბამისად გაფრქვეული აირები. გაივლის სხვადასხვა რაოდენობის სორბენტს (50, 100, 200, 400გრ) ერთი და იგივე დროის ერთეულზე (სორბენტის ოპტიმალური რაოდენობის დასადგენად). შემდგომში მსგავსი ექსპერიმენტები ჩატარდება მოხდება სატრანსპორტო საშუალების უფრო მაღალი დატვირთვის პირობებშიც.

მეორე ეტაპი მოიცავს მსგავს ექსპერიმენტს, რომელიც ჩატარდება ავტომობილის შერჩეული სიჩქარით და სორბენტის ფიქსირებული რაოდენობით, მაგრამ დროის სხვადასხვა ხანგრძლივობის შემთხვევაში (2, 4, 8 საათი), კვლევის ოპტიმალური დროის დასადგენად.

2019-2020 წწ შესწავლილი იყო მადნეულის საწარმოს მიმდებარე ტერიტორიაზე არსებული ბუნებრივი წყლების ჰიდროქიმიური და მიკრობიოლოგიური დახასიათება ბიომრავალფეროვნების კონტროლისა და შენარჩუნების საკითხების გათვალისწინებით.  აღინიშნა მძიმე ლითონების - Cd, Fe, Zn და Cu-ის შემცველობის მომატება ბუნებრივ წყლებში ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციაზე მეტი რაოდენობით; დანარჩენი მძიმე ლითონები ნორმის ფარგლებშია; გამოვლენილია სასმელ და არტეზიული წყლებში რკინის მაღალი შემცველობები;  განსაკუთრებული დატვირთვა მოდის მდ. კაზრეთულაზე.

2020 წ-ს საწარმოს მიერ გაკეთდა მდ. კაზრეთულას მოქცევა კაფსულაში, სადაც ხდება მდინარის წყლის გაწმენდა და დაფიქსირდა ის ფაქტი, რომ ყველაზე ბინძური მდინარე, სადაც ხდება საწარმოდან ჩამდინარე წყლების ჩავარდნა და რომელიც მიკრობიოლოგიურად წარმოადგენდა მკვდარ მდინარეს, ამჟამად შედარებით სუფთაა, რაც ვიზუალურადაც დაიკვირვება და მიკრობიოლოგიური ანალიზებითაც დასტურდება, ე.ი ბიომრავალფეროვნებამ დაიწყო აღდგენა

2020 წ-ს საწარმოს მიერ გაკეთდა მდ. კაზრეთულას მოქცევა კაფსულაში, სადაც ხდება მდინარის წყლის გაწმენდა და დაფიქსირდა ის ფაქტი, რომ ყველაზე ბინძური მდინარე, სადაც ხდება საწარმოდან ჩამდინარე წყლების ჩავარდნა და რომელიც მიკრობიოლოგიურად წარმოადგენდა მკვდარ მდინარეს, ამჟამად სუფთაა, რაც ვიზუალურადაც დაიკვირვება და მიკრობიოლოგიური ანალიზებითაც დასტურდება, ე.ი ბიომრავალფეროვნებამ დაიწყო აღდგენა.

საქართველოში დღეისათვის არასახიფათო ნარჩენების 56 ოფიციალური ნაგავსაყრელია, რომელთაგან მხოლოდ 36 მუშაობს. ნაცემებითუნდა აღინიშნოს, რომ არ არსებობს სამშენებლო ნარჩენების ოფიციალური ნაგავსაყრელი ან საშიში ნარჩენების მოქმედი ნაგავსაყრელი. საქართველოში ბევრი უკონტროლო ნაგავსაყრელია. დაბინძურების პირობები შესწავლილი იქნა თანამედროვე მეთოდოლოგიისა და ტექნიკის საფუძველზე (ISO მეთოდები).

მიღებული შედეგები იძლევა დასკვნის საშუალებას:

     •დაბინძურება განსხვავებულია დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოსთვის. წყლისა და ნიადაგის ნიმუშების ანალიზმა აჩვენა, რომ დასავლეთ საქართველოში მდებარე ნაგავსაყრელების მიმდებარე ტერიტორიები და წყლის ობიექტები შედარებით ნაკლებად დაბინძურებულია, ვიდრე აღმოსავლეთ საქართველოს მსგავსი ტერიტორიები;

• გაანალიზებულ ნიმუშებში ნიადაგისა და წყლის ნიმუშებიდან განსაზღვრული სხვადასხვა დამაბინძურებელი ინგრედიენტების (მძიმე ლითონები - Pb, Cu, Zn, Cd და ბიოგენური ელემენტები - ტოტალური კოლის ფორმები, ფეკალური სტრეპტოკოკები და Е. coli) კონცენტრაცია აღემატებოდა დასაშვებ მაქსიმალურ კონცენტრაციას.

სოფლის ტერიტორიაზე მცხოვრები საქართველოს მოსახლეობის ნაწილი შეადგენს დაახლოებით 46%-ს, ხოლო საქართველოს ტერიტორიის 66%-ს შეადგენს მაღალმთიანი რეგიონები, სადაც დასახლებულია ქვეყნის მოსახლეობის 6,5%. საქართველოს მაღალმთიანი რეგიონები ხასიათდება შედარებით სტრუქტურული სისუსტეებით: არადივერსიფიცირებული ეკონომიკა, ემიგრაცია, უკიდურესი სიღარიბე, განუვითარებელი ინფრასტრუქტურა, შეზღუდული ხელმისაწვდომობა ჯანდაცვაზე და სხვა საჯარო სერვისებზე, როგორიცაა ნარჩენების მართვა და კანალიზაცია. ყოველივე ეს იწვევს უკანონო ნაგავსაყრელებისა და საპირფარეშოების წარმოქმნას, რაც თავის მხრივ გავლენას ახდენს კლიმატის ცვლილებაზე. კვლევის მიზანი იყო კლიმატის ცვლილებაზე უკანონო ნაგავსაყრელისა და საპირფარეშოების გავლენის დადგენა IPCC-ის მეთოდოლოგიისა და მუნიციპალური მყარი ნარჩენების რაოდენობისა და მორფოლოგიური შემადგენლობის შესახებ ექსპერიმენტული მონაცემებისა და საქართველოს მაღალმთიან სოფლებში ტუალეტების რაოდენობის სტატისტიკური მონაცემების გამოყენებით. უკანონო ნაგავსაყრელებისა და საპირფარეშოების კვლევის შედეგები აჩვენებს, რომ საქართველოს მაღალმთიანი სოფლის რეგიონებში წარმოქმნილი უკანონო ნაგავსაყრელებიდან მეთანის ემისიები ნარჩენების სექტორის ემისიების 0.01%-ს შეადგენს, ხოლო მეთანის ემისიები 0.01%-ს შეადგენს საქართველოს ყველა სექტორიდან.

დღეისათვის არასახიფათო ნარჩენების 56 ოფიციალური ნაგავსაყრელია, რომელთაგან მხოლოდ 36 მუშაობს. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ არ არსებობს სამშენებლო ნარჩენების ოფიციალური ნაგავსაყრელი ან საშიში ნარჩენების მოქმედი ნაგავსაყრელი. საქართველოში ბევრი უკონტროლო ნაგავსაყრელია. ისინი მდებარეობს დასახლებულ ტერიტორიებთან, ხეობებში და მდინარეებთან. ნაგავსაყრელებზე ხშირად შეგიძლიათ შეხვდეთ სახიფათო ნარჩენებს, რადგან საქართველოს კანონმდებლობა არ არეგულირებს სახიფათო ნარჩენების მართვას. ამრიგად, უკონტროლო ნაგავსაყრელები უზარმაზარ საფრთხეს წარმოადგენს რეგიონის მოსახლეობისთვის. რეგიონებში და განსაკუთრებით სოფლებში ადგილობრივი თვითმმართველობები ვერ უზრუნველყოფენ მაღალი დონის დასუფთავების მომსახურებას, რაც იწვევს სხვადასხვა ტერიტორიებზე დაგროვილი დაყრილი ნარჩენების წლებისა და რაოდენობის მიხედვით. ხშირად უკონტროლო ნაგავსაყრელები განლაგებულია დასახლებულ ტერიტორიებთან ახლოს. უფრო მეტიც, საშიში ნარჩენების გადაყრა შესაძლებელია აგრეთვე უკონტროლო ნაგავსაყრელებზე, რამაც შესაძლოა რეგიონების მოსახლეობას ჯანმრთელობის პრობლემები შეუქმნას.

საქართველოს ტერიტორიის დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილში შეირჩა ყველაზე თვალსაჩინო არაკონტროლირებადი ნაგავსაყრელიები. კერძოდ, აღმოსავლეთ საქართველოში გამოკვლეულია მცხეთა-მთიანეთისა და ქვემო ქართლის რეგიონები; ხოლო დასავლეთ საქართველოში შესაბამისად იმერეთი და სამცხე-ჯავახეთი. მათი მიმდებარე ტერიტორიებიდან აღებულ ნიმუშებში ჩატარდა როგორც ქიმიური, ასევე მიკრობიოლოგიური ანალიზები. იმ შემთხვევაში, თუ ნაგავსაყრელი მდებარეობდა მდინარის სიახლოვეს, საველე სამუშაოების დროს პორტატული აღჭურვილობის გამოყენებით განისაზღვრა ზედაპირული წყლების ძირითადი ფიზიკურ-ქიმიური მაჩვენებლები. მიღებული შედეგების დამუშავების შემდეგ მოწოდებული იქნა შესაბამისი შეფასებები. შეფასდა გარემოს დაბინძურებით გამოწვეული რისკები და მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე უარყოფითი ზემოქმედება.

ნაშრომში შესწავლილია აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს ზოგიერთ რეგიონში ყველაზე თვალსაჩინო სტიქიური ნაგავსაყრელების გავლენა მიმდებარე ტერიტორიების დაბინძურების ხარისხზე. ხშირ შემთხვევაში, მოცემული ტერიტორიებიდან მათი გატანა ან მოსუფთავება ვერ ხერხდება და, აქედან გამომდინარე, მრავალი წლის განმავლობაში იქვე რჩება და მიმდებარე ტერიტორიების სხვადასხვა ტიპის ნარჩენებით დაბინძურების ერთ-ერთ წყაროდ იქცევა. შესაბამისად, საგრძნობლად უარესდება ამ ტერიტორიების სანიტარული მდგომარეობაც. ამისათვის, აღებულ საანალიზო ნიმუშებში (ნიადაგი და წყალი) ჩატარდა ჰიდრო-ქიმიური და მიკრობიოლოგიური ანალიზები და შესაბამისად განისაზღვრა ის ძირითადი დამაბინძურებლები, რომლითაც აბინძურებენ გარემოს ამ ტიპის ნაგავსაყრელები. ყველა ტიპის ლაბორატორიული სამუშაოები სრულდებოდა გარემოს ეროვნული სააგენტოს გარემოს დაბინძურების მონიტორინგის დეპარტამენტის აკრედიტირებულ ლაბორატორიაში. საველე პირობებში კი პორტატული აპარატის მეშვეობით გაზომილ იქნა წყლის ფიზიკურ-ქიმიური მაჩვენებლები (იმ შემთხვევაში თუ სტიქიური ნაგავსაყრელი მდებარეობს მდინარის პირას). შესაბამისად შეფასდა სტიქიური ნაგავსაყრელების გავლენის ხარისხი ეკოსისტემებზე და ასევე ის ნეგატიური პროცესები, რომლებიც შეიძლება შეექმნათ მოცემულ რეგიონებში მცხოვრებ ადამიანებს

შესაწავლილ იქნა ნაგავსაყრელების მიმდებარე ტერიტორიების ნიადაგების შემცველობა ზოგიერთი მძიმე ლითონის მიმართ. დადგინდა, რომ მოცემულ პირობებში ხსირად ნიადაგები დაბინძურებულია ისეთი ელემენტებით როგორებიცაა ტყვიე, თუთია და სპილენძი არცერთ სემთხვევაში არ აღმოცენილა ვერცხლისწყლის შემცველობა რაიმე დოზით. 

 ჩატარებული კვლევების შედეგად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მდ. მტკვრის და მისი ზოგიერთი შენაკადების წყლის ხარისხი უარესდება მათი დინების მიმართულების მიხედვით და ეს ტენდენცია გამორჩეულად თავს იჩენს წყალმცირობის პერიოდში. იდენტიფიცირებულ იქნა მდ.Mმტკვრის “სუფთა”, “მცირედ დაბინძურებული” და “დაბინძურებული” შენაკადები. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საქართველოს ძირითადი ტრანსასაზღვრო მდინარეების ეკოქიმიური მდგომარეობა შეესაბამება ნორმის ფარგლებს, თუმცა აუცილებელია მათზე ანთროპოგენული დატვიერთვის მკაცრი კონტროლი, რათა არ გაუარესდეს ის მდგომარეობა, რომელიც აქვს ამ მდინარეებს დღეს.

ნაჩვენებია, რომ კავკასიონის რელიეფი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს დაბინძურების გავრცელების ტრაექტორიაზე. მთავარი კავკასიონის ქედის ჩრდილო-დასავლეთის ორიენტაცია ეწინააღმდეგება ჰაერის მოძრაობას ჩრდილოეთისაკენ, ზღუდავს რადიოაქტიური დაბინძურების სასაზღვრო ფენას, რომ მიედინება მთავარი კავკასიონის ქედის გარშემო დასავლეთიდან ან აღმოსავლეთის მხრიდან. მიღებულია, რომ 48 საათია საჭირო იმისთვის, რომ რადიოაქტიური ღრუბელი გადმოვიდეს სამხრეთ კავკასიაში და გავრცელდეს ჩრდილოეთ კავკასიის ტერიტორიაზე. რადიოაქტიური დაბინძურება ძირითადად მცირდება სამხრეთ კავკასიის ცენტრალურ, სამხრეთ-აღმოსავლეთ და ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში. რადიოაქტიური ღრუბლის გავრცელების ზონა ფონური ქარის გასწვრივ დეფორმირებულია რელიეფის გავლენით. რადიოაქტიური ნივთიერების გავრცელების ზონა დაახლოებით 750 კმ-ია ფონური სამხრეთ-აღმოსავლეთის ქარის შემთხვევაში და 350 კმ-ს სხვა შემთხვევებში. ზონის მაქსიმალური სიგანე დაახლოებით 150 კმ-ია. 

ნაშრომში განხილულია ძველი ანაგის ხელოვნურ წყალსაცავზე დამლაშებული და ბიცობიანი ნიადაგების და გრუნტის წყლების ზეგავლენა, რაც მკვეთრად აისახა მის ქიმიურ შედგენილობაზე. გამოვლენილია ზოგიერთი ინგრედიენტის მაღალი შემცველობა თევზსამეურნეო წყალმომარაგების ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციაზე

მდ. მტკვრის აუზის მაგალითზე, ჩვენს მიერ შერჩეული მეთოდის გამოყენებით, განხილულ იქნა ზედაპირული წყლების ხარისხის კლასიფიკაციის მინიჭების შესაძლებლობა. დადგენილ იქნა ის პრიორიტეტული ინდიკატორები, რომლებიც ყველაზე უფრო დამახასიათებელი და მისაღებია მოცემული მდინარის აუზის წყლის ხარისხისა და შესაბამისად კლასიფიკაციის მინიჭებისათვის. აღმოჩნდა, რომ მდ. მტკვრის ზოგიერთი შენაკადის წყლები შეესაბამება “დაბინძურებულის” ან “მცირედ დაბინძურებულის” კლასს, რაც თავისთავად დამაფიქრებელია, ასევე გაირკვა, რომ მათი დაბინძურების ხარისხი გარკვეულწილად დამოკიდებულია წლის სეზონურობაზე

ნაშრომში განხილულია კლიმატის გლობალური ცვლილების შედეგად დამლაშება-დაბიცობების ზრდა (სიღნაღის რაიონი), ნიადაგის წყლისმიერი ეროზია (ლენტეხის რაიონი) და ქარისმიერი ეროზიით გამოწვეული გაუდაბნოება (დედოფლისწყაროს რაიონი). მოყვანილია საქართველოს მიწის რესურსების მდგრადი მართვისა და განვითარების ხელშემწყობი საადაპტაციო ღონისძიებები, რათა განხორციელდეს მიწის დეგრადაციის შემცირება, მოსახლეობის სოციალურ­ ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება და სიღარიბის დაძლევა

რიცხვთი მოდელირებით შესწავლილია ქ.ფოთის ატმოსფეროსა და მის შემოგარენში ატმოსფეროში გაფრქვეული რადიოაქტიური ღრუბლის გარემოში გავრცელება სხვადასხვა მეტეოროლოგიური პირობებში.

გამოყვანილ იქნა ნავთობპროდუქტების მადესტრუქტირებელი შტამები და შესაბამისად დადგენილ იქნა იმ ფუნქციონალური ჯგუფების სახეობები , რომლებსაც ისინი შლიან ნავთობპროდუქტების მოლეკულებში  

დისერტაციის რეცენზირება

სამაგისტრო ნაშრომების ხელმძღვანელობა

სადოქტორო თემის ხელმძღვანელობა/თანახელმძღვანელობა

უცხოურ ენებზე მონოგრაფიის სამეცნიერო რედაქტირება

ქართულ ენაზე მონოგრაფიის სამეცნიერო რედაქტირება

რეფერირებული ან პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის მთავარი რედაქტორობა

სამეცნიერო პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის რეცენზენტობა

რეფერირებული სამეცნიერო ან პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის სარედაქციო კოლეგიის წევრობა

საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ მხარდაჭერილ პროექტში/გრანტში მონაწილეობა

სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრებით მხარდაჭერილ პროექტში/ გრანტში მონაწილეობა

პატენტის ავტორობა

უფლება ქართულ ან უცხოურ სასაქონლო ნიშანზე, სასარგებლო მოდელზე

საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ან სოფლის მეურნეობის აკადემიის წევრობა

საერთაშორისო პროფესიული ორგანიზაციის წევრობა

კონფერენციის საორგანიზაციო/ საპროგრამო კომიტეტის წევრობა

ჯილდო ეროვნული/ დარგობრივი პრემია, ორდენი, მედალი და სხვ.

საპატიო წოდება

მონოგრაფია

სახელმძღვანელო

სტატია მაღალ რეიტინგულ და ადგილობრივ ჟურნალებში

პუბლიკაცია სამეცნიერო კონფერენციის მასალებში, რომლებიც ინდექსირებულია Web of Science-ში და Scopus-ში