ერეკლე კეჩხოშვილი

მონოგრაფია წარმოადგენს საქართველოს სოფლის მეურნეობის საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის შედეგების ანალიზს. მასში დეტალურად არის ახსნილი ეკონომიკური ცნებები და ტერმინები; დასახულია სოფლის მეურნეობის შემდგომი განვითარების გზები; ნაშრომში განხილულია სოფლის მეურნეობის ინტენსიფიკაციის საზღვარგარეთის გამოცდილება და მოყვანილია რეკომენდაციები სასოფლო-სამეურნეო წარმოების ორგანიზებისთვის; მოცემულია მთლიანად სოფლის მეურნეობის, ასევე მისი ცალკეული დარგების ეკონომიკური ეფექტიანობის განსაზღვრის მეთოდიკა, რეგიონების სასოფლო-სამეურნეო განვითარების და მისი ნაკვეთების ღირებულების შეფასების წესები.                                                

განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს მონოგრაფიის ის თავები, რომლებშიც განხილულია სარწყავი წყლის ღირებულების განსაზღვრის მეთოდები;

დასაბუთებულია ფასიანი წყალსარგებლობის შემოღების აუცილელობა, ჩამოყალიბებულია მელიორაციული და მექანიზაციის მომსახურების გაერთიანებების შექმნის იდეა, მოყვანილია ირიგაციული და მექანიზებული სამუშაოების განფასებები.  

ნაშრომში განხილულია წყლის რესურსების ეკონომიკური ღირებულების, მათი ფორმირების, ბუნებასა და საწარმოო სფეროში მიმოქცევის საკითხები; დეტალურად არის აღწერილი გარემოს დაცვის არსებული პრობლემები, წყლისა და მასთან დაკავშირებული რესურსების მართვის საკითხები. წიგნის ძირითადი ნაწილი დათმობილი აქვს საინვესტიციო პროექტების შეფასების კრიტერიუმების კვლევას; განხილულია არსებული მოთხოვნები მმართველობითი გადაწყვეტილებების მიღებისა და საინვესტიციო პროექტების შეფასების დროს ფულის დროითი ღირებულების გათვალისწინებით; აღწერილია საინვესტიციო პროექტების ეფექტიანობის შეფასების თანამედროვე მეთოდები; მოყვანილია საქართველოს სარწყავი სისტემების რეაბილიტაციაში ინვესტიციების ეკონომიკური ეფექტიანობის გაანგარიშების მაგალითები.

მეთოდური რეკომენდაციები ეძღვნება საქართველოს პირობებში ჭარბტენიანი მიწების დამშრობი სისტემების დაპროექტებისა და ექსპლუატაციის საკითხებს. იგი წარმოადგენს კოლხეთის დაბლობის ათვისების თითქმის საუკუნოვანი ისტორიის განზოგადების მცდელობას. ნაშრომში განხილულია ჭარბტენიანი მიწების წარმოშობის მიზეზები, კოლხეთის დაბლობის ბუნებრივი პირობები, დამშრობი ქსელის ელემენტები, მათი დანიშნულება, გაანგარიშების და დაპროექტების მეთოდიკა. ექსპლუატაციის საკითხები გაშუქებულია თანამედროვე პირობების, ფერმერული მეურნეობების და მიწების წვრილსამეურნეო მფლობელობის გათვალისწინებით.

ნაშრომში განხილულია საირიგაციო სისტემების გაანგარიშებასთან დაკავშირებული პრაქტიკული საკითხები. მოყვანილია ამ საკითხების შესახებ მოკლე თეორიული ცნობები და გაანგაშების მაგალითები.

ნაშრომი განკუთვნილია აგროსაინჟინრო სპეციალობის ბაკალავრიატის სტუდენტებისთვის და სასარგებლო იქნება ამ საკითხებით დაინტერესებული მკითხველისთვის.

ქალაქ სიღნაღში, ერეკლე მეორის ქუჩაზე გარემოსდაცვითი პროექტი ითვალისწინებს გრუნტის წყლების დაწევისა და მეწყერსაწინააღმდეგო ღონისძიებების შემუშავებას . ამ მიზნით შესრულდა ქალაქ სიღნაღში ერეკლე II ქუჩის მეწყერსაშიში მონაკვეთის ტოპოგრაფიულ გადაღება. ობიექტის საინჟინრო-გეოლოგიური შეფასების მიზნით გაიბურღაა 3 ჭაბურღილის საერთო სიგრძით 20 მ. აღებული იქნა მიწის და წყლის ნიმუშები ჭაბურღილებიდან და შესრულდა მათი ლაბორატორიული ანალიზი. გარდა ამისა, შესრულდა ტერიტორიის ჰიდროლოგიური და ჰიდროგეოლოგიური კვლევა და ჰიდრავლიკური გამოთვლები.                  ჩატარებული კვლევების შედეგად, ქალაქ სიღნაღში, ერეკლე II-ის ქუჩაზე მეწყრული ფერდობის მდგრადობის უზრუნველსაყოფად დაპროექტდა მიწისქვეშა წყლების ჩაშვების სანიაღვრე სისტემა, ასევე დაპროექტდა თხრილი შესაბამისი ჰიდროლოგიური და ჰიდრავლიკური თვისებების გამოთვლების გათვალისწინებით.

კასპის რაიონის სარწყავი სისტემების რეაბილიტაციასა და თეძამის წყალსაცავის მშენებლობაში კაპიტალდაბანდებებისრეალიზაცია საშუალებას იძლევა განსახილველი სამელიორაციო ობიექტების კომპლექსის 20 წლიანი ექსპლუატაციის განმავლობაში ინვესტიციების შემოსავლის შიდა ნორმით (IRR) 12%მიღებული იქნას სუფთა თანამედროვე ეფექტი (NVP) 37,92 მლნ ლარის ოდენობით. იმის გამო, რომ ეკონომიკური ეფექტიანობის გამოანგარიშებაში სარწყავი ფართობების საპროექტო მოსავლინობის მიღწევა ჩადებულია მესამე წლისათვს,სასოფლო-სამეურნეო კულტურების პროდუქტიულობის ფაქტობრივი კლება 5-10%-ით , კაპიტალდაბანდებების ინვესტირებას არაეფექტურს ხდის.                

საპროექტო ეფექტიანობის მიუღწევლობის რისკი მნიშვნელოვნად ბათილდება ინვესტიციების განხორციელების სოციალური ეფექტით. საპროექტო ღონისძიებების რეალიზაციით შესაძლებელი გახდება სასოფლო-სამეურნეო კულტურების სრულყოფილი რწყვ;ა ასობით ფერმერული მეურნეობა მიიღებს გარანტირებულ და სტაბილურ შემოსავალს და კონკურენტუნარიანი საბაზრო ურთიერთობის ჩამოყალიბებაშიდა განვითარებასი აქტიური მონაწილეობის მიღებას.  

განიხილება საქართველოს სამელიორაციო საექსპლუააციო ორგანიზაციების საწარმოო ფონდების ამორტიზაციის საკითხი. ინტერესს იწვევს ანუიტეტის მეთოდი, როდესაც საამორტიზაციო თანხები აკუმულირდება სპეციალურ რეზერვში შემდგომი მიზნობრივი გამოყენებისათვის.

სტaტიაში განხილულია მულჩირების საკითხები. დადგენილია, რომ მულჩირება არის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მეთოდი ნიადაგის ტენის შენარჩუნებისა და სარეველების წინააღმდეგ ბრძოლის, ხარჯების შემცირებისთვის. ბიო-მულჩის შემთხვევაში უმჯობესდება ნიადაგის სტრუქტურა და ორგანული ნივთიერებებით გამდიდრება

სტატიაში განხილულია წყალსარგრბლობის ეფექტურობის გაზრდის საკითხებისაქართველოს სარწყავ მიწათმოქმედებაში.. დასაბუთებულია წყალმიწოდების მომსახურებაზე არსებული სისტემის არაეფექტურობა.ჩატარებულია მსოფლიო პრაქტიკაში არსებული სარწყავი წყლის ტარიფიკაციის სისტემების ანალიზი. განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილებულია სარწყავი სისტემების ექსპლუატაციაზე. ნაჩვენებია ფერმერული (წყალმომხმარებელთა) გაერთაინებების ფუნქციონირების აუცილებლობა.  

განიხილება სარწყავი წყლის ტარიფიკაციის საკითხი; მოყვანილია მსოფლიოში არსებული ტარიფიკაციის სისტემების მოკლე დახასიათება, განხილულია ბინარული ტერიფის გამოყენების შესაძლებლობა, მოყვანილია მისი სიდიდეები.

მსოფლიო პრაქტიკაში გამოიყენება ამორტიზაციის დარიცხვისა და ნარჩენი საბალანსო ღირებულების განსაზღვრის სხვადასხვა მეთოდები.სტატიაში განხილულია ძირითადი ფონდების (საშუალებების) ნარჩენი საბალანსო ღირებულების ჩამოწერის მეთოდები, მათ შორის მეთოდი ჩამოწერის მუდმივი წილით, რიგითი რიცხვების ჯამების მეთოდი, ცხრილური მეთოდი,დაგროვილი რეზერვებისა და ანუიტეტის მეთოდები. მოყვანილია საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისადძირითადი ფონდების დაჯგუფება ამორტიზაციის ნორმების მიხედვით.

ნაშრომში დადგენილია ნიადაგის ეროზიის საწინააღმდეგოთანამედროვე მეთოდის - გეოხალიჩა "ლუფაერომატის" გამოყენებით ეროზირებული ფერდობის აღდგენის და მასზე მრავალწლიანი კულტურის (თხილის პლანტაცია) გაშენების შემთხვევაში - ეკონომიკური ეფექტიანობა. გაანგარიშებულია განსახორციელებელი სამუშაოებისთვის გაწეული ხარჯი და გეოხალიჩა "ლუფაერომატის" გამოყენებით აღდგენილი ფერდობიდან მიღებული დისკონტირებული შემოსავალი 20 წლიანი პერიოდისათვის (2017-2036 წწ) ჩვენს შემთხვევაში 2036 წლისათვის დისკონტირებულმა მოგებამ 1 ჰა-ზე 117 610 ლარი შეადგინა.

ნაშრომში განხილულია საქართველოში სოფლის მეურნეობის ეფექტურობაში შენატანის წილის რაოდენობრივი შეფასება. მიმოხილულია ირიგაციის ეფექტურობის დამოკიდებულება ქვეყნის ცალკეულ რეგიონებში ბუნებრივ-კლიმატურ პირობებზე.

განხილულია წყლის ფასწარმოქმნის მსოფლიო პრაქტიკის საკითხები. გამსაზღვრულია წყლის რესურსების ეკონომიკური ფასეულობის ცნება; აღწერილია სარწყავი წყლის ტარიფიკაციის მეთოდები. წყალსარგებლობის სხვადასხვა სახეებისვის არსებობს ღირებულებითი შეფასების მრავალი მეთოდი, მათ შორის ზღვრული ღირებულება, საშუალო ღირებულება და საერთო ეკონომიკური ღირებულება..

დღეისთვის ცნობილია წყლის რესურსების მართვის მეთოდები, რომლებიც იძლევა მათი დეფიციტის შემცირების და გარკვეულწილად რეგიონის ეკოლოგიური სტაბილიზაციის პრობლემის გადაჭრის საშუალებას. წყლის საკითხის გადაწყვეტს ეფექტურ საშუალებად შეიძლება მივიჩნიოთ წყლის რესურსების ინტეგრალური მართვის მეთოდი, რომლის გამოყენება სამხრეთ კავკასიის წყლის ობიექტებზე საშუალებას მოგვცემს შევამციროთ წყლის რესურსების დეფიციტი და საბოლოო ჯამში ავიცილოთ წყლის კრიზისი.

მოცემულია სოციალ-ეკონომიკური სისტემების განსაზღვრა, ახსნილია სოციალ-ეკონპმიკური პროცესების სისტემური კვლევის მეთოდოლოგიის არსი, განხილულია მისი შემადგენელი ნაწილები და სასოფლო-სამეურნეო ორგანიზაციების სოციალ-ეკონომიკური სისტემების ძირითადი დარგობრივი თავისებურებები, მოყვანილია სასოფლო-სამეურნეო მიმართულების სოციალ-ეკონომიკური მიზნები და ამოცანები საბაზრო ეკონომიკის პირობებში და დასახულია მათი რეალიზაციის გზები. 

მოცემულია ღარული არხების დანერგვის და ათვისბის მოკლე ისტორია, დადგენილია საქართველოს პირობებისთვის მათი უპირატესობა სხვა სახის არხებთან შედარებით; განხილულია ექსპლუატაციის პროცესშისაპროექტო გაანგარიშებებთან მიმართებაში ღარული არხების გამტარუნარიანობის შემცირების მიზეზები, გამოწვეული საყრდენების (დგარების და ფილების) არათანაბარი ჯდომით და მასთან დაკავშირებული ცალკეული ღარების ქანობის ცვლილებით. ახსნილია ღარებიდან წყლის გადმოღვრის მიზეზები. შემუშავებულია რეკომენდაციები საყრდენების არათანაბარი ჯდომის მიზეზების აღმოსაფხვრელად როგორც მშენებლობის, ისე ექსპლუატაციის დროს.

წინამდებარე სტატიაში აღწერილია სადრენაჟო ჩამონადენის მოდულის გაანგარიშების არსებული მეთოდები, მათი მნიშვნელობები შედარებულია ევროპის, აშშ-სა და რუსეთის ქვეყნებთან. პარალელები გავლებულია დიდი ბრიტანეთისა და კოლხეთის დაბლობის კლიმატურ და ნიადაგურ პირობებს შორის. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე და ექსპერიმენტული მონაცემების მიხედვით გაკეთდა შემდეგი დასკვნა, რომ კოლხეთის დაბლობისთვის სადრენაჟო ჩამონადენის საპროექტო მოდულის მნიშვნელობა უნდა გაიზარდოს.

სტატიაში მოყვანილია სარწყავი წყლის მიწოდებაზე დანახარჯების კლასიფიკაცია, სამელიორაციო სისტემების სახაზო პერსონალის სამუშაოთა წარმოების დროის დანახარჯების საორიენტაციო სიდიდეები, სამელიორაციო ინფრასტრუქტურის მიმდინარე და აღდგენით რემონტებზე დანახარჯების ნორმები.

საქართველოს ბუნებრივ-კლიმატური პირობები მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მორწყვის აუცილებლობას. სტატიაში მოყვანილია სოფლის მეურნეობის ეფექტურობაში ირიგაციის წილის გაანგარიშების შედეგები, მისი რაოდენობრივი დამოკიდებულება რეგიონის კლიმატურ პირობებზე. სამელიორაციო სისტემების რეაბილიტაციაში კაპიტალდაბანდების ეფექტურობის გაანგარიშება მოყვანილია კასპის მუნიციპალიტეტის მაგალითზე. კაპდაბანდების რეალიზაცია სოფლის მეურნეობის ეფექტურობაში ირიგაციის წილის გათვალისწინებით, ინვესტიციების მოგების შიდა ნორმით (IRR) 60 %, უზრუნველყოფს სუფთა თანამეგროვე ეფექტის (NPV) აკმულირებას 37,92 მკნ. ლარის ოდენობით. საპროექტო ღონისძიებების განხორციელება განაპირობებს სასოფლო-სამეურნეო კულტურების სრულყოფილ მორწყვას, რაც თავის მხრივ უზრუნველყოფს ქვეყნის სოფლის მურნეობაში კონკურენტუნარიანი საბაზრო პირობების ჩამოყალიბებას  

სტატიაში განხილულია სარწყავი სისტემების ე.წ.შიდასამეურნეო ქსელის ექსპლუატაციის ორგანიზების სქემა ფერმერთა გაერთანების გზით.მოკლედ აღწერილია ამ გაერთიანების შექმნის და ფუნქციონირების სპეციფიკა, მოყვანილია ასეთი გაერთიანებების ფუნქციონირების დადებითი მხარეები.

მოყვანილია საქართველოს მოქმედი წყალსაცავების ბუნებრივი პირობების საექსპერტო შეფასება. ავარიის საშიშროების მაჩვენებლები შერჩეულია შემდეგი: წყალსაცავის კალაპოტი лже და მისი შევსების ხერხი, რაიონის ჰიფსომეტრული და რელიეფური მახასიათებლები, რაიონის სეისმურობა, კაშხლის მასალა, ატმოსფერული ნალექები (საშუალოწლიური და დღე-ღამური მაქსიმუმი). განხორციელებულია მონაცემების ნორმალიზაცია ხაზოვანი გარდაქმნის მეთოდით; დადგენილია ქვეყნის წყალსაცავების ავარიულობის საპროგნოზო მნიშვნელობები.

წყლის რესურსების მართვა სამეურნეო საქმიანობის ოპტიმალური დაგეგმვის სისტემაში ხდება ერთერთ ყველაზე აქტუალურ პრობლემად. წყლის რესურსების მართვის ოპტიმიზაციის ერთერთ ეფექტურ საშუალებას წარმოადგენს სისტემური ანალიზის მეთოდოლოგიაზე დაფუძნებული მათემატიკური მოდელირება

განიხილება სასოფლო-სამეურნეო წარმოების ინტენსიფიკაციის ფაქტორების გავლენა. თითოეული შესწავლილი ფაქტორის (ფონდუზრუნველყოფა, ქიმიზაცია და მელიორაცია) ზემოქმედების რაოდენობრივი მახასიათებლების დადგენის მიზნით გამოთვლილია მათი რიცხვითი მნიშვნელობები და შესაბამისად აღწერილია მათი წარმოების ფუნქცია.

სარწყავი წყლის ტარიფის განსაზღვრა წარმოაადგენს არა მხოლოდ ეკონომიკურ, არამედ სოციალურ-პოლიტიკურ ამოცანასაც. იმ ქვეყნებში, სადაც წყლის აღრიცხვის კულტურა დაბალია და შესაბამისდ თანამედროვე მენეჯმენტის პრინციპები არ მოქმედებს, წყალსამეურნეო ორგანიზაციები წყლს განაწილებით ვერ იღებენ საკმარის თანხებს სამელიორაციო სისტემების ექსპლუატაციისთვის. საქართველოს სარწყავი მიწათმოქმედების პირობებში, როდესაც წლის კლიმატური პირობების გამო მოთხოვნილება სარწყავ წყალზე არასტაბილურია და მერყეობს საკმაოდ დიდ ფარგლებში, საექსპლუააციო სამუშაოების საიმედო დაფინანსების საკითხი იძენს პრინციპულ მნიშვნელობას.

ეს პრობლემა შეიძლება გადაიჭრას სამელიორაციო პრაქტიკაში ბინარული ტარიფის დანერგვით,, რომელიც წარმოადგენს სარწყავი წყლის მიწოდების თვითღირებულებაზედაფუძნებული ტარიფის მოდიფიკაციას. ამ შემთხვევაში ჯამური ტარიფი შედგება ორი ნაწულისაგან - ფართობის საჰქტარი გადასახადი და მიწოდეებული წყლის გადასახადი. შემოთავაზებული ტარიფები, სარწყავი წყლის მიწოდებაზე, დიფერენცირებული ბუნებრივ-კლიმატური პირობების და სამელიორაციო სისტემების ფონდაღჭურვილობის დონის მიხედვით, მნიშვნელოვნად აღემატება საქართველოში ამჟამად მომქმედერთიან ტარიფს და უზრუნველყოფს სრუფასოვანი საექსპლუატაციო სამუშაოების დამოუკიდებლად ჩატარების შესაძლებლობას, რაც გაზრდის საირიგაციო სისტემების ფუნქციონირების და შესაბამისად სარწყავი წყლის დროულად მიწოდების საიმედობას.  

დამშრობი სისტემების და სანიაღვრე წყალარინების ქსელების დაპროექტებისას ატმოსფერული ნალექების ინტენსიურობის საანგარიშო უზრუნველყოფა მიიღება ემპირიულად, ასეთი ნაგებობების მრავალწლიანი ექსპლუატაციის გამოცდილებაზე დაყრდნობით. სტატიაში განხილულია ნალექების ინტენსიურობის საანგარიშო უზრუნველყოფის მნიშვნელობის მიღების საკითხი ობიექტური კრიტერიუმის საფუძველზე. ნებისმიერად შერჩეული 6 დასახლებული პუნქტისთვის (3 დამშრობი სისტემით და 3 სანიაღვრე წყალარინების ქსელით), ნალექების ინტენსიურობის უზრუნველყოფის მრუდის განსხვავებული ხასიათით, ჩატარდა ქსელის გაანგარიშება და განისაზღვრა ხვედრითი ღირებულებები. მიღებული შედეგებით აიგო ატმოსფერული ნალექების ინტენსიურობის სიდიდის უზრუნველყოფის პროცენტსა და ხვედრითი ღირებულებების ინტენსიურობის სიდიდეზე დამოკიდებულების გრაფიკები. ამ გრაფიკების შეთავსებით მიღებულია საანგარიშო უზრუნველყოფის სიდიდე.

სტატიაში განხილულია სარწყავი წყლის ტარიფიკაციის საკითხი. მოყვანილია საქართველოში სარწყავი ფართობების ცვალებადობის დინამიკა XXI საუკუნის დასაწყისისთვის და მათ მოსარწყავად დახარჯული წყლის მოცულობა, ახსნილია ზედმეტი წყლის ხარჯვის სავარაუდო მიზეზები. მოცემულია მსოფლიოში არსებული ტარიფიკაციის სისტემების მოკლე დახასიათება, მათ შორის: სოციალურ-პოლიტიკურ კრიტერიუმზე დაფუძნებული, „მოსავლიანობისა“ და წყლის საშუალო ღირებულების მიხედვით, ახსნილია მათი დადებითი და უარყოფითი მხარეები. განხილულია ბინარული ტარიფიკაციის გამოყენების, მასში შემავალი სიდიდეების განსაზღვრის პირობები. მაგალითზე ნაჩვენებია მუდმივი ხარჯების ერთ-ერთი შემადგენლის - ძირითადი საშუალებების ამორტიზაციის ანუიტეტის მეთოდით დადგენის უპირატესობა სხვა მეთოდებთან შედარებით.

ნაშრომში განხილულია კოლხეთის დაბლობის დანალექი ნიადაგების თავისებურებები, ახსნილია მათი დალექვის მექანიზმი და მისი გამომწვევი მიზეზები და მოცემულია ამ მხარის ნიადაგების სქემატური რუკა. მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონის შეკრულ ნიადაგებზე მასალის ხანგრძლივი დაკვირვებისა და შესწავლის შედეგად დადგინდა, რომ კოლხეთის ძლიერ დატკეპნილი მძიმე ნიადაგები შეიძლება მიეკუთვნებოდეს ჰიდრომორფულ მონმორილონიტის ბმა ნიადაგებს. დადგენილია, რომ შეღწევადობის პროცესი ძირითადად დაკავშირებულია ნიადაგის კოლოიდების დატენიანებასთან; თუმცა, როდესაც ასეთი ნიადაგი შრება, შეინიშნება შებრუნებული პროცესი - ბზარების წარმოქმნა. შეღწევადობის პროცესების მონაცვლეობა პრაქტიკულად არ მოქმედებს ნიადაგის შეღწევადობის უნარზე; აქ წარმოდგენილია შესაბამისი გრაფიკები, რომლებშიც ნაჩვენებია სხვადასხვა ნიადაგის შეღწევადობის პროცესი და მათი განსხვავება არაგამტარ ნიადაგებთან; ნიადაგების ფიზიკურ-ქიმიური მდგომარეობის შესაფასებლად რეკომენდებულია უნივერსალური კრიტერიუმის შემოღება სპეციფიკური ზედაპირის ენერგიის თვალსაზრისით; დადგენილია გამტარი ნიადაგების მახასიათებლების გაუმჯობესების ღონისძიებები: ნიადაგში ორგანული ნივთიერებების შემცველობის გაზრდა, ფოსფატების (ფოსფატ-თაბაშირის სახით), პესტიციდების შეყვანა და სხვა.

განხილულია სასოფლო-სამეურნეო კლიმატის გავლენა და სარწყავი რეჟიმის ნიადაგური პირობები. სამ რეგიონში, როგორიცაა ქვემო ქართლი, შიდა ქართლი და მცხეთა-მთიანეთი, ამ მიზნით შეირჩა ორი სოფელი სხვადასხვა ნიადაგური პირობებიდან გამომდინარე. სოფლების კლიმატის მაჩვენებლები განისაზღვრა მობილური მინიმალური ელექტროსადგურით. თითოეულ სოფელში შეგროვდა ნიადაგის ნიმუშები, რომლებიც ლაბორატორიულად შემოწმებული იყო. ექსპერიმენტის დროს განისაზღვრა ანალიტიკურად განსაზღვრული ხარჯების ღირებულება. წყლის ფარდობითი ტენიანობა, რომელიც გამოიყენება ბუნებრივი წყლის გასაკონტროლებლად, იზომებოდა ნიადაგის ფარდობითი ტენიანობით მორწყვის დასაწყებად. ექსპერიმენტის შედეგად დადგინდა, რომ აგროკლიმატურ ფაქტორებთან ერთად, შესაბამისი რეკომენდაციების განხორციელებისას გასათვალისწინებელია ნიადაგის მდგომარეობა.

ღარული არხების დეფორმაციები არის მათი გამოყენების მთავარი დამაბრკოლებელი ფაქტორი. ნაშრომი ეძღვება საირიგაციო სისტემებისთვის ანაკრები რკინაბეტონის ღარული არხების გამოყენებას. განხილულია ღარული არხების მოწყობის უპირატესობები საქართველოს უსწორმასწორო რელიეფის პირობებისთვის. სტატიაში ახსნილია, რომ მათი დეფორმაციები – საყრდენებიდან ჩამოვარდნა შეიძლება იყოს გამოწვეული ან მშენებლობის (რემონტის) დროს ღარული არხის მოწყობის ტექნოლოგიური სქემის დარღვევით და პირაპირების ელასტიკური სადებებით ჰერმეტიზაციის მაგივრად ცემენტის ხსნარის გამოყენებით, ან კონსტრუქციული მიზეზებით – არხების ქანობის პირობებში ტემპერატურული დეფორმაციის (დაგრძელება-დამოკლების) არათანაბარი მოქმედება ღარის სხვადასხვა ბოლოზე. ახსნილია ამ მიზეზის განსხვავებული ზემოქმედება არაუნიფიცირებულ (ორმხრივ გლუვბოლოიან) და უნიფიცირებულ (პარაბოლურ, მილძაბრიან) ღარებზე. მოყვანილია საკითხის ნატურული შესწავლის – საყრდენების ტიპის და კონსტრუქციის გავლენა ღარული არხის მდგრადობაზე. სტატიაში მოცემულია ამ მოვლენის აღკვეთის საშუალებები.

ჰიდროტექნიკური ობიექტების ავარიებით გამოწვეული კატასტროფები, რომლებიც იწვევენ მოსახლების მსხვერპლს, ნორმალური საყოფავხოვრებო პირობების მოსპობას, მატერიალური ფასეულობების მოსპობასა და განადგურებას, ძირითად შემთხვებებში არის დაკავშირებული სტიქიურ ბუნებრივ მოვლენებთაან.

სტატიაში მოყვანილია უკანასკენელი 10 წლის განმავლობაში მსოფლიოში კატასტროფული წყალდიდობების მაგალითები; განხილულია წყალსაცავიან ჰიდროტექნიკურ ობიექტებზე, ბუნების სტიქიური მოვლენების (წყალდიდობების) ზემოქმედება. ჩამოთვლილია სახლხო მეურნეიბის ის დარგები, რომელთა ზარალი მაქსიმალურია: თვითონ ჰიდროტექნიკური ობიექტი, მრეწველობა, სოფლის მეურნეობა, ენერგეტიკა, კომუნაჯური მეურნეობა. შემოთავაზებულელთა წყალდიდობებისგან გამოწვეული ეკონომიკური ზარალის გაანგარიშების მეთოდიკა. მოყვანილია ჰიდროტექნიკურ ობიექტებზე ზარალის საპრევენციო ღონისძიებების ჩატარების ეკონომიკური ეფექტიანობის შეფასება.

ბუნების სტიქიური მოვლენების გამოვლინებებისგან და კონკრეტულად წყალდიდობებისგან დამცავ ღონისძიებებში კაპიტალური დაბანდებების ეფექტიანობის კრიტერიუმებად მიღებულია სუფთა დაყვანილი ეფექტი და მოგების შიდა ნორმა. მაგალითის სახით ანგარიში ჩატარებულია ჟინვალის წყალსაცავზე. მისი რაციონალური მენეჯმენტი საშუალებას იძლევა გახანგრძლივდეს მისი ექსპლუატაციის ვადა მინიმუმ ოცი წლით.    

სტატია ეხება შიდა ქართლის ვაკის კასპის და მცხეთის მუნიციპალიტეტების სარწყავი ზონის ნიადაგების მელიორაციული მაჩვენებლების დადგენას მორწყვის

რეჟიმის დაზუსტების მიზნით. განსახილველი ზონის ნიადაგები, სათანადო ექსპერიმენტული მონაცემების საფუძველზე, მელიორაციული თვალსაზრისით,

დაჯგუფებულია შვიდ კატეგორიად. თითეული კატეგორიისათვის მოყვანილია მელიორაციული მაჩვენებლების მნიშვნელობები. მიღებული მონაცემების საფუძველზე დადგენილია მორწყვის ნორმა, განსაზღვრულია ნიადაგის ტენის ის მინიმალური რაოდენობა, რომელიც განსაზღვრავს მორიგი რწყვის დაწყების დროს.

დღეის მდგომარეობით, არ არსებობს საყოველთაოდ აღიარებული რადიკალური საინჟინრო სტრუქტურა ღვარცოფებთან და მეწყერებთან საბრძოლველად; არც მათ მიერ მიყენებული ზარალის გაანგარიშების ერთიანი მიდგომა არსებობს. სტატიაში წარმოდგენილია ამ სპონტანურ სტიქიურ უბედურებებთან დაკავშირებული ეკონომიკური ზარალის გაანგარიშების მეთოდოლოგია. მოცემულია ღვარცოფითა და მეწყერით გამოწვეული ზარალის შემცირებისკენ მიმართული ღონისძიებების ეკონომიკური ეფექტურობის შეფასება.

თანამედროვე პირონებში საქართველოში ფართოდაა გაშლილი არსებული სარწყავი სისტემების რეაბილიტაციის პროგრამა. რეაბილიტაციის საპროექტო დავალებებში, როგორც წესი, ბუნებრივ-კლიმატური პირობების მიუხედავად და საჭიროების დაუსაბუთებლად მოთხოვნილია თვითდინებითი მორწყვის წვეთოვანი მორწყვით შეცვლის შესაძლებლობის განხილვა. სტატია ეძღვნება საირიგაციო სისტემების რეაბილიტაციის დროს ასეთი შეცვლის მიზანშეწონილობის საკითხს. ასეთი მოთხოვნის ეკონომიკური ეფექტიანობის დასადგენად განხილული იყო ზოგადი სარწყავი სისტემის ერთ-ერთი გამანაწილებელი, რომელზეც თვითდინებითი მორწყვა უნდა შეიცვალოს წვეთოვანით. მორწყვის ორივე მეთოდისთვის განსაზღვრულია კაპიტალური და საექსპლუატაციო ხარჯები და გამოანგარიშებულია სუფთა დაყვანილი ეფექტის სიდიდეები. დადგენილია, რომ რეაბილიტაციის პირობებში ამგვარი შეცვლა ეკონომიკურად გაუმართლებელია და მიზანშეწონილია მხოლოდ კვების წყაროში წყლის დეფიციტის დროს.

ნიადაგის ეროზიის შემცირება არის თანამედროვე საინჟინრო ეკოლოგიის ერთ-ერთი ძირითადი საკითხი. აღსანიშნავია, რომ ეს პრობლემა განპირობებულია არა მარტო ბუნებრივი ფაქტორებით, არამედ მორწყვის ზოგიერთი მეთოდის თავისებურებითაც. სტატიაში განხილულია თვითდინებითი მორწყვისას დროებითი ქსელის მიწის არხების გარეცხვის საკითხი. საქართველოს შიდა ქართლის რეგიონის სამი სოფლის სარწყავი სისტემების დროებით ქსელზე ექსპერიმენტულად განისაზღვრა გარეცხვის სიდიდე და დადგინდა მისი დამოკიდებულება ქსელის პარამეტრებსა და ნიადაგის პირობებზე. ჩატარებული სამუშაოს შედეგად დროებით ქსელზე ნიადაგის ეროზიის (გარეცხვის) შესამცირელად რეკომენდებულია კვეთშემკვრივებული არხების მოწყობა..

კლიმატის გლობალურმა ცვლილებამ გამოიწვია სტიქიური ბუნებრივი მოვლენების და მათ შორის წყალდიდობების მკვეთრი ზრდა. უკანასკნელ პერიოდში მთელ მსოფლიოში ყოველწლიურად აღინიშნება მხოლოდ კატასტროფული წყალდიდობებისა და წყალმოვარდნების ათობითი შემთხვევა მრავალმილიონიანი ზარალითა და ადამიანთა მსხვერპლით. სტატიაში განიხილება წყალმოვარდნისა და ზოგადად წყალდიდობის პროგნოზირების საკითხი. მოყვანილია გაზაფხულის წყალდიდობებისა და წვიმისმიერი წყალმოვარდნების ძირითადი განმასხვავებელი ნიშან-თვისებები. ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში დამუშავებულია სტატისტიკურ და არამკაფიო ანალიზზე დაფუძნებული პროგნოზირების გადაწყვეტილების მიღების მეთოდოლოგია, რომელიც შეიძლება გამოყენებული იყოს წყალდიდობის პროგნოზირებისათვის. მეთოდოლიგია შედგება ორი ეტაპისაგან. პირველ ეტაპზე ფასდება ერთი და იგივე საპროგნოზო მოვლენა სამი მეთოდით, რომელთა მეშვეობით კეთდება დამოუკიდებელი პროგნოზები. მეორე ეტაპზე ამ პროგნოზების მიხედვით მიიღება საბოლოო გადაწყვეტილება. წყალდიდობის პროგნოზირებისათვის ამ მეთოდოლოგიის გამოსაყენებლად შემოთავაზებული ფაქტორები უშუალოდაა დაკავშირებული ტერიტორიის კლიმატურ პარამეტრებთან და მდინარის კალაპოტის და ქვედა ტერასის მდგომარეობასთან. წყალდიდობების პროგნოზირების შემოთავაზებული მეთოდოლოგიის ძირითადი მიზანი არის დროული ინფორმირება მოსალოდნელი კატასტროფის შესახებ.