ძებისაშვილი ნათელა

საქართველოში, 2010 წლიდან, სამი სახელმწიფო კომპანია ახორციელებს მუნიციპალური მყარი ნარჩენების (MSW) მართვას და ნაგავსაყრელებს (Solid Waste Disposal Site (SWDS)) საქართველოში: ნარჩენების მართვის კომპანია (მთელი საქართველო, აჭარის და თბილისის გარდა - 54 SWDS), თბილსერვისი. ჯგუფი (თბილისი - 1 SWDS) და აჭარის ნარჩენების მართვის კომპანია (აჭარა - 2 SWDS ). საქართველოში წარმოქმნილი მყარი ნარჩენების 51% (400 ტონა MSW/წელი) [4] მოთავსებულია დედაქალაქის ახალი ტიპის SWDS-ზე, სადაც ექსპლუატაციის დაწყებიდან დაუყოვნებლივ, დეფიციტის გამო, ხდება საპირისპირო. ოსმოსის სისტემა და მისი შემდგომი დეაქტივაცია, წარმოიშვა ჩირქოვანების დამუშავების პრობლემა და, შესაბამისად, კანალიზაციის სისტემაში მათი ჩაშვების პრობლემა. SWDS-ის ტერიტორიაზე დამონტაჟდა 2 რეზერვუარი (მოცულობები: 7500 მ3 და 4000 მ 3 ) 0,65 ჰა ფართობით. გამონაჟონი გადატუმბულია რეზერვუარებში, წყდება და შემდეგ ისევ ტუმბოს SWDS ზონაში. გამონაჟონი წყლის ყოველთვიური ეკომონიტორინგის საფუძველზე გამოვლინდა ტოტალური კოლიფორმების განსაკუთრებით პრობლემური მიკრობიოლოგიური მაჩვენებლების გაზრდილი შემცველობა, რომელთა მნიშვნელობები ჩირქოვანში ათჯერ აღემატება დადგენილ წყლის ობიექტებში ზღვრულად დასაშვები ჩაშვების (ზდჩ) ნორმებს. საქართველოს მოთხოვნები გარემოს ხარისხზე. გამონაჟონი წარმოიქმნება, როდესაც MSW-ის ტენიანობა არის >55% და ნალექი მნიშვნელოვნად აღემატება SWDS-ის ზედაპირიდან აორთქლებული ტენის რაოდენობას. რეზერვუარების შევსების შემთხვევაში, მინიმუმ 4000 მ 3 გამონაჟონი შეიძლება შევიდეს მდინარე ნორიხევში მშრალი ხევით, რაც ნიშნავს, რომ მდინარე ნორიხევის წყლის მცირე მოხმარების გამო (0,12-0,08 მ 3/წმ) ამან შეიძლება გამოიწვიოს გარემოსდაცვითი საფრთხე.

უმსხვილესი ოფიციალური მუნიციპალური მყარი ნარჩენების განთავსების ადგილი (SWDS) საქართველოში 2011 წლიდან ემსახურება დედაქალაქს. 2018 წელს ნაგავსაყრელზე დამონტაჟდა საპირისპირო ოსმოსის სისტემა ნარჩენი წყლის დასამუშავებლად, რომლის სიმძლავრე იყო 12 მ3/დღეში. რაც არასაკმარისი იყო და შესაბამისად, მწყობრიდან გამოვიდა 2018 წლის ბოლოს. დღეისათვის, ვინაიდან შეუძლებელია საკანალიზაციო სისტემაში ჩასადენად ჩამდინარე წყლების გაწმენდა საკანონმდებლო ნორმების შესაბამისად, ჩირქოვანი გროვდება ღია ცისტერნებში. , სადაც ხდება დალექვა და შემდეგ ბრუნდება ნაგავსაყრელის სხეულში (ცირკულირება), რაც ერთის მხრივ ნაწილობრივ ზღუდავს ზედაპირული წყლების დაბინძურებას, მეორე მხრივ კი აჩქარებს შერეული ნარჩენების დაშლის პროცესს, მაგრამ ასევე ყოველდღიურად ამდიდრებს გამონაჟონს. წყალი, როგორც ქიმიური, ასევე ბიოლოგიური ტოქსინებით. ჩვენი კვლევის მიზანი იყო 2022-2023 წლებში საქართველოში ყველაზე დიდ SWDS-ზე წარმოქმნილი ჩაჟონვის წყლის მიკრობიოლოგიური მაჩვენებლების დინამიკის დადგენა და გამონაჟონის ალტერნატიული კომპლექსური დამუშავება, რომლის მეშვეობითაც მიკრობიოლოგიური მაჩვენებლები ნორმაზე დაიყვანება. დამატებითი ზომები. უაღრესად დაბინძურებული წყლების დამუშავების კვლევის ფარგლებში გამოყენებული იქნა სხვადასხვა წარმოშობისა და ფრაქციების ნახშირბადის სორბენტები (სტატიკური პირობებით). დადგინდა, რომ შესწავლილი მიკრობიოლოგიური მაჩვენებლების (Total Coliform, E. coli, Enterococci) სორბცია ჩვენს მიერ გამოყენებული ნახშირბადის სორბენტების მაგალითზე მერყევია და დიდად არის დამოკიდებული სორბენტის ზომაზე და უნდა აღინიშნოს, რომ ოპტიმალური შედეგი მიიღება მიკროსორბენტის გამოყენებისას და სამივე მიკრობიოლოგიური მაჩვენებლის სორბციის ხარისხს აღწევს 98 %.

წინამდებარე კვლევითი სამუშაოს მიზანია შეისწავლოს ნახშირბადის მასალების სორბციული თვისებები, რომლებიც მიღებულია მუნიციპალური მყარი ნარჩენების გარკვეული ფრაქციისგან, როგორიცაა თხილის/კაკლის ნაჭუჭი, ნექტარინის კურკა და პოლიმერები (PP) ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის არაორგანული ქიმიისა და ელექტროქიმიის ინსტიტუტში შემუშავებული ტექნოლოგიით და განისაზღვროს ძირითადი ნორმირებული დამაბინძურებლების - მძიმე მეტალების, ორგანული დამაბინძურებლების, მიკრობიოლოგიური აგენტების ზედმეტად დაბინძურებული ჩამდინარე წყლების გასაწმენდად მათი გამოყენების შესაძლებლობა. მიღებულმა ნახშირბადის მასალებმა აჩვენა მაღალი ზედაპირის ფართობი 469,37-640 მ 2 გ −1 . მიღებული ნახშირბადის მასალების გამოყენება გამოკვლეული იყო სტატიკური პირობებში (25ºC), 100 მლ 0.01 M 0,01 M მოდელის მძიმე ლითონის იონების Pb 2+, Cu 2+, Fe 2+, Co 2 +, Cd 2+ და ნაჟურ წყალში (მძიმე ლითონები, ფენოლები, ზეთები და ცხიმი, COD, BOD 5, E. Coli, Total Coliforms). შესწავლილი იყო ადსორბციის დოზის, კონტაქტის დროის, pH-ის ეფექტი ადსორბციაზე. კვლევებმა აჩვენა, რომ:

• მაქსიმალური სორბცია ხდება პირველ 90 წუთში მძიმე ლითონებისთვის და 24 საათის განმავლობაში ორგანული დამაბინძურებლებისა და მიკრობიოლოგიური აგენტებისთვის და შემდეგ მიიღწევა წონასწორობა ;

• განისაზღვრა სორბენტის ნაწილაკების ოპტიმალური ზომა მძიმე ლითონების სორბციისთვის (60-100 ნმ) და ორგანული დამაბინძურებლებისა და მიკრობიოლოგიური აგენტებისთვის (40-1000 მკმ);

• სორბენტის ოდენობის ზრდა (0.5/100მლ-დან 2გ/100მლ-მდე) ყველა შესწავლილი დამაბინძურებლებისთვის იყო სორბციის ეფექტურობის სიდიდე მისი გაუმჯობესებით;

• მიღებული ნახშირბადის მასალის შთანთქმის უნარი აღწევს მაქსიმალურ მნიშვნელობას, როდესაც pH-3-5 პირობებში მძიმე მეტალებისთვის (მოდელური ხსნარები);

• ყველა შესწავლილი დამაბინძურებლებისთვის მაქსიმალური სელექციურობა აჩვენა თხილის ნაჭუჭიდან მიღებულ ნახშირბადოვანმა მასალამ - 70-99%.

საქართველოს ქალაქების თბილისის, რუსთავის, მცხეთისა და გარდაბნის საკანალიზაციო სისტემები დაკავშირებულია გარდაბნის ჩამდინარე წყლების გამწმენდ სადგურთან (WWTP), სადაც ხდება ჩამდინარე წყლების მექანიკური და სემიბიოლოგიური (2019 წლიდან) გადამუშავება. ურბანული (მუნიციპალური და სამრეწველო) ჩამდინარე წყლების დამუშავების პროცესში დიდი რაოდენობით წარმოიქმნება კომპლექსური შემადგენლობის სველი ნარჩენები. ლამის ტოქსიკურობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პარამეტრი არის ნორმირებული ნივთიერებების არსებობა. ამ თვალსაზრისით, ჩვენი კვლევის მიზანს წარმოადგენდა გარდაბნის გამწმენდი ნაგებობაზე წარმოქმნილი ლამის ნიმუშებში გარკვეული ნორმირებული ნივთიერების შემცველობის დადგენა. ფიზიკურ-ქიმიური ანალიზისთვის აღებულია ლამის სამი ნიმუში: 2007 წლის მშრალი ლამი (ძველი), 2022 წლის მშრალი (ახალი გამხმარი) და 2023 წლის ახალი სველი ლამი (ახალი სველი). შედეგების სიზუსტისა და სანდოობის შესამოწმებლად, ლამის ნიმუშები დამუშავდა ორი მეთოდით: ა) „Microwave Digestion System MDS-6G“ გამოყენებით; ბ) 300-350°C ტემპერატურაზე გამოწვის გზით, რომელიც მიზნად ისახავს ორგანული ნივთიერებების მოცილებას და შემდგომ სველ მინერალიზაციას. რეგულირებადი ნივთიერებები: კადმიუმი (Cd), ტყვია (Pb), დარიშხანი (As), თუთია (Zn), სპილენძი (Cu), ნიკელი (Ni), ქრომი (Cr), მანგანუმი (Mn), რკინა (Fe) და ალუმინი. (Al) განისაზღვრა დამუშავებული ნიმუშებში მიკროტალღური პლაზმის ატომური ემისიის გამოყენებით სპექტრომეტრია (MP-AES). მიუხედავად იმისა, რომ ლამის ნიმუშები დამუშავებულია ორი განსხვავებული მეთოდით, მათი გაზომვით მიღებული შესწავლილი რეგულირებადი ნივთიერებების კონცენტრაციის მნიშვნელობები კარგად შეესაბამება ერთმანეთს და მათ შორის ცდომილება არ აღემატება დასაშვებ 5%-ს.

დღეს საქართველოს მთავრობის მიერ ნარჩენების მართვის პროცესის ჰარმონიზაცია ნარჩენების მართვის ევროპულ პოლიტიკასთან არის ერთ-ერთი პრიორიტეტული საკითხი, რომელიც ორიენტირებული უნდა იყოს ნარჩენების წარმოქმნის შემცირებაზე და ხელახლა გამოყენებაზე. ეს თავის მხრივ პირდაპირ კავშირშია ხაზოვანი ეკონომიკიდან წრიულ ეკონომიკურ განვითარებაზე გადასვლასთან და ეკონომიკური მართვის ახალი მოდელების გამოყენებასთან.

საქართველოში ცირკულარული ეკონომიკის პრინციპების დანერგვა წარმოუდგენელია ერთ-ერთი რთულად დაშლადი ნარჩენების - პოლიმერული ნარჩენების ირაციონალური მართვის პირობებში. ჩვენი წინასწარი კვლევები

აჩვენეს, რომ საქართველოში მუნიციპალური მყარი ნარჩენების ერთ-ერთი ყველაზე რთულად დაშლად ფრაქციის - პლასტმასის წილი 14%-ია, კერძოდ 126 ათასი ტონა/წელიწადში. ჩვენი კვლევა მოიცავს მუნიციპალური მყარი ნარჩენების ყველაზე მავნე და მძიმე დეგრადირებადი ორგანული ფრაქციების (პოლიმერების) რაოდენობის მინიმიზაციას სორბენტების მოპოვებით და მათი სორბციის პოტენციალის შესწავლას.

თბილისის ნაგავსაყრელის (ნორიოს) გამონაჟონის დამუშავება ზოგიერთი ქიმიური მაჩვენებლით. ჩვენი კვლევის შედეგი აჩვენებს ძირითადი დამაბინძურებლების - მძიმე მეტალების, ბიოგენური სორბციის მაღალ პოტენციალს

ნივთიერებები, მიკრობიოლოგიური მაჩვენებლები და ორგანული მინარევები და საშუალოდ 80%.

Water resources is one of the most important national treasure of the country, to defend it is the duty of each humans. To protect the cleanness of natural water is vital important to ensure favorable living conditions for the state population, effective functioning of economy and to maintain the healthy environment as well. Wastewater plays an important role in the process of salinity balance of the rivers in Georgia, since wastewater treatment plant of Tbilisi (Gardabani WWTP) operated only mechanical and semi-biological treatment and serves only part of the city. As a result, wastewater caught in the sewerage and without any treatment flow into the small rivers located in Tbilisi. The main goal of our research was to identify chemical composition of wastewater, which flows into small rivers of capital city of Georgia. As a result of study of hydro-chemical parameters of some wastewater which flow into the small rivers were identified that the main of the pollution component of wastewater is biogenic and surface active synthetic substances, whose permissible exposure limits (PELs) exceed 2-10 times.

Химический состав атмосферных осадков в определенном приближении отражает уровень загрязнения атмосферы. Планомерное его изучение, в том числе и в г.Тбилиси, начато проф. Г.Супаташвили в 50-е годы прошлого столетия и позже продолжено сотрудниками Гидрометцентра. Изучено содержание макро и микроэлементов, биогенных и органических веществ. Проанализировано больше чем 200 проб за 1956-1965, 1971-1974, 1982-1985, 1990-1992 годы. Анализ накопленной информации показывает, что закисление осадков г.Тбилиси не наблюдается, рН атмосферных осадков колеблется в пределах 5.6-7.1. Однако, в осадках постепенно увеличивается сумма главных ионов в интервале 12.8-40.4 мг/л и содержание ряда нормированных ионов, а именно: Pb2+, Cu2+ Zn2+ 

შესწავლილია ქ. თბილისის ატმოსფერული ნალექების ქიმიური შედგენილობა, კერძოდ მთავარი იონების, ბიოგენების და ზოგიერთი მძიმე ლითონის შემცველობა სეზონების მიხედვით. დადგენილია, რომ თბილისის სხვადასხვა უბნებში აღებული ატმოსფერული ნალექების სინჯებში ზოგიერთი კომპონენტის კონცენტრაცია ძირითადად დამოკიდებულია ავტოტრანსპორტის ნაკადზე.

2001-2002 წლებში შესწავლილია ქ. თბილისის ატმოსფერული ნალექების მინერალიზაციის დამოკიდებულება მეტეოროლოგიურ, გეოგრაფიულ და ანთროპოგენულ გაქტორებზე. გამოთვლილია ამ სინჯებისათვის ატმოსფერული ნალექების მინერალიზაციისა და მჟავიანობას შორის კორელაციური კავშირი. მიღებულია, რომ ქ. თბილისის ატმოსფერული ნალექების მინერალიზაცია 90-იანი წლებიდან ხასიათდება კლების ტენდენციით, რაც აიხსნება წარმოების მასშტაბების შემცირებით.

По полученным результатам минерализация атмосферных осадков стекающих с крыш зданий и ливневых потоков в 8-24 раза превышает минерализацию атмосферных осадков г. Тбилиси. Ливневые потоки особенно обогащены биогенными веществами и тяжелыми металлами (Zn и Pb). Установлено, что с ливневыми стоками в р. Куру ежегодно поступает около 5-7х100² т растворенных и 1.5-2х100² т взвешенных веществ. Рассчитано, что количество растворенных и взвешенных веществ поступающих в р. Куру с ливневыми потоками, во время их выпадения, соизмеримо с количеством транспорти руемых рекой веществ (3-5х10² и 8-12х10² т).

В результате изменения антропогенных и гидрометеорологических параметров на терри nd тории Грузии в последнее 100-летие очевидно изменение химического состава атмосферных и поверхностных вод. Изменение суммы ионов атмосферных осадков (данные 1956-2006гг.) вызванное метеоро логическиими факторами варьирует в пределах ±30%. Влияние же антропогенных факторов нахо дится в прямой связи с химическим составом атмосферных осадков. Так в 60-75-ые года прошло го столетия минерализация атмосферных осадков стабильна (20±3мг/л), резкое повышение мине рализации наблюдается в 80-90-ые года, что связано с пиком промышлености в Грузии, после чего так же резко идет на убыль до 2003 года. После газофикации г. Тбилиси (60-ые года) рН атмо сферных осадков повышается на 0.15-0.2 единиц, с одновременным понижением концентрации сульфатов на 0,5-1,0 мг/л. Тенденции изменения природных и антропогенных факторов в длительном промежутке времени явно отражаются на содержании главных ионов в речных водах. По данным с 1890 года минерализация р. Кура постепенно увеличивается, что вызвано во первых резким увеличением антропогенной нагрузки, а также уменьшением расхода реки. Аналогичное изменение наблюда ется на р. Арагви (данные 1950-1990 гг.). Резкое изменение минерализации обнаружено в водах Самгорского водохранилища (окрестности г. Тбилиси), которое введено в строй в 1952 г. путем затопления соляных озер водами р. Иори, что вызвано опреснением маломинерализироваными водами реки. Одновременно наблюдается изменение ионного состава воды водохранилища (сульфатно-натриевые воды переходят в гидрокарбонатно-кальцывые). Доля главных ионов поступающих в речные воды с атмосферными осадками составляет 4 7% от их общего содержания

Изучен химический состав атмосферных осадков и их стоков с крыш зданий и поверхности земли г. Тбилиси в течение 2001-2006 г.г. Установлена взаимосвязь их минерализации с метеорологическими, географическими и антропогенными факторами. Вычислена связь между DR корреляционная ислотностью и минерализацией, а также концентрацией отдельных ионов и антропогенными факторами. В пробах атмосферных осадков и их стоков опре- делено содержание таких антропогенных вешеств, как тяжелые металлы, пестициды и бенз(а)пирен. Измерена ра- диоактивность воздуха г. Тбилиси и вычислена степень вымывания радионуклидов атмосферными осадками. Показано, что содержание суммы ионов осадков прямо пропорционально температуре, скорости ветра, числу сухих дней, и обратно пропорционально продолжительности и интенсивности осадков, размеру каплей и влажности. Установлено изменение минерализации фракций стоков атмосферных осадков. Во время дождя минерализация стоков понижается, но минерализация последней фракции опять возрастает, что объясняется уменьшением интенсив ности осадков и размеров капель и возрастанием продол жительности стока.

შედარებულია ქ. თბილისის ნაგავსაყრელების მყარი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების (მსნ) შედგენილობა სხვა ქვეყნების მსნ-თან. აღნიშნულია, რომ ქ. თბილისის ნაგავსაყრელებზე ჭარბობს ორგანული მასების და არაიდენტიფიცირებული ნარჩენების ფრაქციები.

გლდანის მსნ პოლიგონზე ჩატარებულია ატმოსფერული ჰაერის ეკოქიმიური მონიტორინგი. დადგენილია, რომ გლდანის მსნ პოლიგონი არის ატმოსფერული ჰაერის NO2, CO და CO2-ით დაბინძურების მძლავრი წყარო.

შესწავლილია ზედაპირული ჩამონადენების და გრუნტის წყლების მაკრო- და მიკროქიმიუი შედგენილობა. მიღებული შედეგების მიხედვით ზედაპირული ჩამონადენების და გრუნტის წყლების მთავარი იონების ჯამური შემცველობა საშუალოდ შეადგენს შეგაბამისად 23.8 და 7.2 გ/ლ. ტექნოგენური ზემოქმედების ფაქტორის ხარისხის მიხედვით ზედაპირული ჩამონადენების და გრუნტის წყლები მიეკუთვნებიან სახიფათოების კლასს, ხოლო წდი მიხედვით VII კლასს.

На сегодняшний день одна из самых острых экологических проблем Грузии это бытовые отходы, которые представляют собой источник загрязнения окружающей среды и вреда для здоровья населения. На данный момент в Грузии зарегистрированно 69 мест размещения -

свалок твердых бытовых отходов (ТБО), которые никак не соответствуют международным требованиям к устройству и содержанию полигонов для твердых бытовых отходов, из них только столичные можно назвать контролируемыми. Ежегодно же на все официальные свалки Грузии поступает около 5,03 млн м3 ТБО. Количество бытовых отходов на душу населения Грузии каждый год возрастает на 1-4%, соответственно возрастает выброс вредных веществ в атмосферу городов. 45% ТБО образуются в г. Тбилиси, где официально действуют всего 2 полигона ТБО, один из которых находится вблизи (2,2 км) большого населенного пункта – Глдани. Еще в 90-ых годах прошлого столетия Глданский полигон занимал до 3 Га, на данный момент его площадь более 5 Га. Каждый день на территорию свалки поступает около 650 тонн ТБО. Поступаемые отходы не сортируют, не засыпают слоем земли. Для уменьшения разложения отходы время от времени подвергают

термической обработке прямо на месте, из-за особенностей климата эта проблема особенно актуальна в теплое время года. Проведенные нами исследования показывают, что загрязнения атмосферного воздуха неблагоприятно сказываются на здоровье населения Глданского района. В летнее время года население Глданского района г. Тбилиси находится в тяжелых условиях проживания, когда содержание вредных веществ в воздухе превышают нормы по NOx, пыли, CО, бензапирену и

диоксинов. Нами вычислена эмиссия некоторых парниковых газов на территории Грузии вблизи свалок на примере Глданского полигона ТБО. Получено, что в исследуемом секторе доминирует СН4, чья доля составляет 93 % . Рассчитано, что эмиссия метана составляет 1160,2

Гг СО2 – eq., т.е. 8 % эмиссии парниковых газов в стране.

საქართველოს ხელოვნების მუზეუმი წარმოადგენს ხელოვნების ნიმუშთა ერთ-ერთ უდიდეს სახელმწიფო საცავ-მუზეუმს საქართველოში. მუზეუმის საგანძურში გამოფენილია ქართული ჭედური და ფერწერული ხატები, ტიხრული მინანქრის, საიუველირო ნაკეთობების, მხატვრული ქსოვილებისა და ნაქარგობის უნიკალური ძეგლები, ძველი ქართული კედლის მხატვრობის ნიმუშები, ქართველ მხატვართა შედევრები, რუსული, ევროპული თუ აღმოსავლეთის ქვეყნების ხელოვნების ძეგლები. ამიტომ მეტად მნიშვნელოვანია ეროვნული სიმდიდრის დაცვა შესაძლებელი ნეგატიური ზემოქმედებიდან. ჩვენს მიერ საქართველოს ხელოვნების მუზეუმის საგანძურის და საგამოფენო დარბაზების ჰაერში შესწავლილ იქნა მავნე ნივთიერებათა კონცენტრაციები. აღმოჩნდა, რომ გოგირდის დიოქსიდის, გოგირდწყალბადის, აზოტის ოქსიდების და ნახშირის ოქსიდის კონცენტრაცია ზოგიერთ დარბაზში მკვეთრად აჭარბებს ზდკ-ს, რის გამო სამუზეუმო ექსპონატები განიცდიან ფერის შეცვლას. საქართველოს ბუნებრივი ნედლეულიდან მიღებული კლინოპტინოლიტის წყალბადურ ფორმას ახასიათებს მაღალი სორბციული ტევადობა ზოგიერთი ნაერთის მიმართ (H2S, SO2,CO, NOx), ამიტომ შესაძლებელია მუზეუმის ექსპონატების დაცვა მავნე აირებისაგან ამ სორბენტის გამოყენებით. კლინოპტინოლიტის წყალბადურ ფორმის გამოყენება ეკონომიკურად ძალზე ხელსაყრელია და მისი მუზეუმში დანერგვით ექსპონატების შენახვისა და დაცვის გარანტიები დიდია, ამასთან ბუნებრივი ნედლეულის ღირებულება ძალზე დაბალია. მრავალწლიური დაკვირვებების და ცდების შედეგად, ადავადგინეთ, რომ ძვირფასი ექსპონატების ვიტრინის ქვეშ 100 გ. თეძამის კლინოპტილოლითის წყალბადური ფორმის მოთავსება უზრუნველყოფს ამ ექსპონატების 2 წლიურ დაცვას მავნე ზემოქმედებისგან.

Для определения влияния свалки в Глдани на экологическое состояния водной системы исследуемой территории нами изучен макро- и микрохимический состав грунтовых и поверхностных сточных вод на территории свалки и за ее пределами. Анализом установлены закономерности распределения рН,Σiи других гидрохимических параметров во времени и пространстве. Как поверхностные сточные, так и  грунтовые воды относятся к сульфатно-натриевым практически нейтральным (pH 6.82-7.81) водам . Установлены экстремальные и средние концентрации биогенных веществ, некоторых ораганических соединений и тяжелых металлов в поверхностных сточных и грунтовых водах, а так же изменение их содержаний по сезонам и по мере удаления от тела полигона ТБО.

Studied hydrochemical indicators of surface drains on the closed Gldani SWDS's area and beyond. On the bases of obtained data, changes of components concentrations in the surface drains are estimated on the different distance from the range. According to obtained data, total maintenance of main ions (2) in surface drains 2 km of distance is reduced at 75%. determined in the samples of surface drains, taken from polygon area. The content of heavy metals and polycyclic aromatic hydrocarbons (PAH) is On the degree of technogenic factor of influence, surface drains belong the class of dangerous, and by value of water pollution index (WPI) to the VII class

საერთაშორისო ჰიდროქიმიურ პრაქტიკაში მიღებული შეფასების მეთოდის გამოყენებითა და საკვლევი რეგიონებისათვის დამახასიათებელ შერჩეულ ინდიკატორებზე დაყრდნობით დახასიათებულია მდ. მტკვრის აუზის წყლების ეკოლოგიური მდგომარეობა. დადგენილია ის პრიორიტეტული ინდიკატორები, რომლებიც დიდი მიახლოებით ახასიათებენ ხსენებული მდინარეების აუზის წყლების ხარისხს და შეიძლება გამოვიყენოთ მათთვის კლასიფიკაციის მინიჭებისათვის. ინდენტიფიცირებულია მდ. მტკვრის “დაბინძურებული” და “მცირედ დაბინძურებული” შენაკადები. ნაჩვენებია, რომ მათი დაბინძურების ხარისხი გარკვეულწილად დამოკიდებულია წლის სეზონურობაზე.

შესწავლილია აჭარის მოქმედი და დახურული ოფიციალური ნსგავსაყრელების გავლენაატმოსფერულ ჰაერზე და კლიმატის ცვლილებაზე. დადგენილია მეთანის ემისიის გრძელვადიანი პროგნოზი.

ქ. თბილისის დახურული და მოქმედი ნაგავსაყრელრებიდან მეთანის ემისიის განსაზღრა და გამოყო მეთანის ემისიის განსაზღრა და გამოყოფილი მეთანის პრაქტიკული გამოყენების პოტენციალი

შეფასებული და გაანალიზებულია მდ. მტკვრის ხუთი ძირითადი შენაკადები (მდ. ვერე, დიღმის წყალი, კავკის წყალი, გლდანის ხევი და ლოჭინი). ძირითადი ჰიდროქიმიური პარამეტრები განისაზღვრება თითოეული მდინარის წყლის ნიმუშებში და გამოითვლება დაბინძურების დონე. ასევე შეფასებულია ანთროპოგენური დატვირთვის ხარისხი მცირე მდინარეებზე.

The route of the Silk Road crosses 450 km from east to west of the country and much of it goes through agricultural land. Nowadays in Georgia has significantly increased vehicle quality, changed the highways infrastructure, as a result of this has increased of greenhouse gas emissions. For protect the environment from harmful effects of exhaust of transport necessary to plant mulberry trees on the sanitary protection zone of the Silk Road on Georgia's stretch.

In November 2010 the new landfill has been put into service in Tbilisi, the territory of which equals to 94 ha and is divided by inner roads into several areas, on which the waste disposal cells (area 5 ha) are installed. The goal of our project was the determination (elaboration of energetic scenarios) of economically profitable ways of utilization/application of basic greenhouse gas CH4, on the basis of inventory of methane emission from Norio landfill of municipal solid waste of Tbilisi city by IPCC methodology, and prevention from global climate changes caused by greenhouse gases with the use of methane in the energy sphere. The share of the landfill of municipal solid waste in the greenhouse gases emission in Georgia equals to 7% of the total emission of CH4 and CO2 that is very high rate. Our goal was the determination of amount of greenhouse gases (CH4 and CO2) emerged on the Norio landfill and forecasting of gases emission for the subsequent period. According to inventory data the whole potential of methane emission from Norio landfills equals to 930 mln. m3.

Currently, the improvement of municipal solid waste (MSW) management is an ongoing process in Georgia. Up to 90% of wastes generated in the country are disposed without any separation procedures. Unfortunately, information on amount and morphological composition of waste generated in Georgia does not exist, and methodology of waste accounting is not elaborated that creates great problems during drawing of international scientific projects, determination of energy efficiency of waste and possibility of waste processing. One of the important issues of technogenic impact of waste on the environment is produced greenhouse gases and its impact of global climate change. After disposal of replaces waste, a large amount of landfill gas is produced in landfill. The formation of landfill gas depends on the natural conditions (geographical, climatic and meteorological factors) and landfill management and the composition of the waste as well. The goal of our project was determination of morphological composition of MSW and identification of the total amount of waste, generated from the domestic and commercial facilities of Georgia (including all cities and villages of each municipalities of State) by uses of gravimetrical analyses and obtained data from the effectiveness questionnaire of waste. The results show that the main fractions of municipal solid waste are paper, plastic and food waste. The character of Georgian waste defines the generating big amount of methane. The impact of waste on global climate change was identified based on the IPCC methodology.

Currently, the improvement of solid waste management in Georgia implying harmonization of the on-going process of the development of waste management in Georgia with the European waste management policy is one of the state priorities. At present up to 90% of wastes generated in country are disposed without any separation and any reduce procedures. To improve waste management practices in Georgia, the Law on “Waste Management Code” was enacted on January 15, 2015, as well as “The National Waste Management Strategy for 2016-2020” and “The National Waste Management Action Plan for 2016-2020” were approved by the Resolution on April 1, 2016 of the Government of Georgia. The goal of our project was inventory of methane from waste sector of Georgia by uses of IPCC 2006 methodology. The results of our studies showed that, with the gradual implementation of measures incineration of municipal solid waste in accordance with the law documents, methane emissions from Georgia's landfills in the period 2021-2030 decrease by an average of 6%.

Currently, the improvement of solid waste management in Georgia implying harmonization of the on-going process of the development of waste management in Georgia with the European waste management policy is one of the state priorities. At present up to 90% of wastes generated in country are disposed without any separation and any reduce procedures. To improve waste management practices in Georgia, the Law on “Waste Management Code” was enacted on January 15, 2015, as well as “The National Waste Management Strategy for 2016-2020” and “The National Waste Management Action Plan for 2016- 2020” were approved by the Resolution on April 1, 2016 of the Government of Georgia. The goal of our project was inventory of methane from waste sector of Georgia by uses of IPCC 2006 methodology. The results of our studies showed that, with the gradual implementation of methods for improving the management of waste in accordance with the Law documents, methane emissions from Georgia's landfills in the period 2021- 2030 decrease by an average of 19%.

2015 წლის მაისიდან შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის დაფინანსებით სრულდება პროექტი „საქართველოში მყარი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების დაგროვების, რაოდენობის და მორფოლოგიური შემადგენლობის დადგენის მეთოდოლოგიის შემუშავება და მონაცემთა ბაზის შექმნა“.პროექტის მიზანს წარმოადგენს მსნ რაოდენობის და მორფოლოგიური შემადგენლობის დადგენის მეთოდოლოგიის შემუშავება და ამ მეთოდოლოგიის საფუძველზე საქართველოს ყველა რეგიონში საყოფაცხოვრებო და კომერციულ ობიექტებში წარმოქმნილი მსნ რაოდენობის და მორფოლოგიური შემადგენლობის დადგენა. მიღებული შედეგები გვიჩვენებენ, რომ საქართველოს მაშტაბით წარმოქმნილი მყარი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების ძირითად ფრაქციას წარმოადგენს საკვები ნარჩენები, ქაღალდი და პლასტიკატი. აღსანიშნავია, რომიურიდიულ ორგანიზაციებში და ფიზიკური პირების მიერ წარმოქმნილი მსნ განსხვავდებიან ფრაქციული შემადგენლობით - იურიდიულ ორგანიზაციებში წარმოქმნილ მსნ-ში მეტია Oორგანული ნარჩენები (28.6%-ით), ხე(5% -ით). ფიზიკური პირების მიერ წარმოქმნილ მსნ-ში კი ქაღალდი/მუყაოს (7.5%-ით), ტექსტილი/ტყავის(2.1%-ით), ჰიგიენური(8.5%-ით) და ინერტული ნარჩენების(6.5%-ით) ფრაქციები.

შესწავლილია მყარი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების ინსინერაცია/თანაინსინერაციისას სათბურის აირების ემიტირების შემცირების პოტენციალი. დადგენილია, რომ ინსინერაცია/თანაინსინერაციის ეტაპობრივი დანერგვით სათბურის აირების ემისიის შემცირება 2030 წლისათვის იქნება 16%.

Socio-economic development in Georgia is interconnected with the amount of municipal solid waste; in accordance with the statistical information of 2010–2017 it is 1.7% per year. The law on “Waste Management Code” was approved on January 15 2015, which regulates the waste management policy in Georgia, including separation activities and requirenments. During the last few years the first steps have been made towards the improvement of waste collection, disposal and landfill operations by municipality government, however the issue of waste minimization and decontamination still remains the challenge for the country. Based on the experimental databases of the morphological composition of MSW, which has been studied in 2015–2017, we estimated the amount of secondary use of some fractions of MSW, their impact on climate change and potential options for mitigating climate change. According to the data processing, and as a result of measures implemented in accordance with the national index of separation of MSW, 25% of whole MSW will be presented as a secondary raw material in 2030. Minimization of some fraction of MSW will cause reduction of methane emissions from SWDS of Georgia in 2020–2030, an average of 4.1%.

The part of Georgian population living on the rural territory is approximately 46%, and 66% of the territory of Georgia consists of high mountainous regions inhabited by 6.5% of the country’s population. The high mountainous regions of Georgia are characterized by relatively structural weaknesses: non-diversified economy, outmigration, extreme poverty, underdeveloped infrastructure, limited access to health care and other public services such as waste management and sewerage. All these lead to increased formation of illegal dumpsites and latrines, which in turn impact on climate change. The aim of the research was to determine impact of illegal dumpsite and latrines on climate change using IPCC methodology and experimental data about quantity and morphological composition of municipal solid waste and statistical data of amount of latrines in High Mountainous Rural Regions of Georgia. The results of illegal dumpsites and latrines study shows that methane emissions from illegal dumpsites generated by high-mountainous rural regions of Georgia is 0.01% of emissions from the waste sector, while methane emissions from latrines amount is 0.01% of emissions from all sectors of Georgia.

ამ სამუშაოში, ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის მხარდაჭერით, თითოეული მაღალმთიანი რეგიონისთვის შევაგროვეთ მონაცემები, რომლებიც აჩვენებს: მოსახლეობის რაოდენობას, ნარჩენების გამომწვევი ძირითადი წყაროების არსებობას, ნაგავსაყრელის რაოდენობას, ნარჩენების გატანის სიხშირეს. შესაბამისი ტექნიკური და ა.შ. ყველა ამ მონაცემზე დაყრდნობით, ჩვენი მეთოდოლოგიის გამოყენებით, ჩვენ ვითვლით უკონტროლო ნაგავსაყრელების არსებობის ალბათობას, რომელიც შეიძლება არსებობდეს კონკრეტულ რეგიონში. ჩვენ ასევე ვიყენებთ დრონის სურათებს.

წინამდებარე კვლევაში ჩვენ ასევე გავაკეთეთ ჩვენი თეორიული დასკვნის შედარებითი ანალიზი კონკრეტულ სოფლად და იმავე ადგილზე ექსპედიციის შემდეგ მიღებული რეალური მონაცემების შედეგების შესახებ.

შესწავლილია ქ. თბილისის მყარი საყოფაცხოვრებო განთავსების ადგილიდან მეთანის ემისია ენერგოეფექტურობის სოციალური და ეკოლოგიურ-ეკონომიკური შეფასების მიზნით, დადგენილია, რომ ელექტროენერგიის სახით ბიოგაზის გამოყენების შემთხვევაში ხარჟების დაფარვა მოხდება 16 წელიწადში, ხოლო ბიომეთანად გამოყენებისას – 8 წელიწადში. ამასთან აღნიშნულ გათვლებში არ არის გათვალისწინებული 1 ტონა ნახშირორჟანგის ექვივალენტის ემისიის საფასური, ხოლო ბიომეთანისა და ელექტროენერგიის ფასი ნაწილობრივსუბსიდირებულია.

დღეისათვის საქართველოში რეგისტრირებულია 50-მდე სანიტარული და მრავალი მცირე უკანონო ნაგავსაყრელი. უკანონო ნაგავსაყრელების რაოდენობა და ადგილმდებარეობა ძირითადად უცნობია. საქართველოს სოფლები სრულად არ არის დაფარული ნარჩენების შეგროვების სერვისით. ეს სერვისები ბევრ სოფელში არ არის ხელმისაწვდომი და ამიტომ მოსახლეობას უწევს ნარჩენების გადაყრა უკანონო ნაგავსაყრელებზე. ქვეყანაში წარმოქმნილი ნარჩენების 52%-მდე თვითნებურად იყრება მდინარის არხებთან ახლოს დასახლებული პუნქტების მიმდებარე ტერიტორიებზე, მდინარის ნაპირებზე და საძოვრებზეც კი. საქართველოს ტერიტორიის 66% შედგება მაღალმთიანი რეგიონებისგან, სადაც ქვეყნის მოსახლეობის 6,5% ცხოვრობს. საქართველოს მაღალმთიან რეგიონებს ახასიათებთ შედარებით სტრუქტურული სისუსტეები, როგორიცაა არადივერსიფიცირებული ეკონომიკა, ემიგრაცია, უკიდურესი სიღარიბე, განუვითარებელი ინფრასტრუქტურა, ჯანდაცვისა და სხვა საჯარო სერვისების შეზღუდული ხელმისაწვდომობა და ა.შ. ქვეყნის დაბლობ და ქალაქურ რეგიონებთან შედარებით. ყოველივე ეს ხელს უწყობს საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული პრობლემის - უკანონო ნაგავსაყრელის გაჩენის ალბათობის გაზრდას, რომელსაც ყოვლისმომცველი რეაგირება სჭირდება. ამ კვლევაში მოცემულია მათემატიკური ფორმულა, რომელიც განსაზღვრავს უკანონო ნაგავსაყრელების გაჩენის ალბათობას. მათემატიკური გამოთვლები ეფუძნება 2015-2017 წლებში ჩატარებული სამუშაოების შედეგად მიღებულ და დამუშავებულ რეგიონულ სტატისტიკურ მონაცემებს. საქართველოს მაღალმთიან რაიონებში უკანონო მრავალკუთხედების ალბათობა საშუალოდ 70%-ია.

რეგიონების უკონტროლო ნაგავსაყრელების ნიადაგების უმეტესობა აშკარად შეიცავს აზოტის მაღალ დონეს, რომლის კონცენტრაცია საკმაოდ მაღალია როგორც ფონურ წერტილებთან, ასევე ნიადაგის საშუალო მნიშვნელობებთან შედარებით, რაც იწვევს დასკვნას, რომ ამ ტიპის ნაგავსაყრელ ნიადაგებს შეუძლიათ. გამოყენებული იქნას (გარკვეული ტექნოლოგიური გადამუშავების შემდეგ) როგორც სასუქი ნებისმიერი სხვა ღარიბი ნიადაგის გასამდიდრებლად

საქართველოს მაღალმთიანი რეგიონები ხასიათდება შედარებით სტრუქტურული სისუსტეებით, რაც ხელს უწყობს საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული პრობლემის - უკანონო ნაგავსაყრელის გაჩენის ალბათობას. კვლევის ფარგლებში ინტეგრირებული მეთოდოლოგია ითვალისწინებს უკანონო ნაგავსაყრელის გაჩენის ალბათობის განსაზღვრას შეგროვებული სტატისტიკური მონაცემების საფუძველზე მათემატიკური ფორმულის გამოყენებით:

D=(AC-(Ln(L)+Sn(S))fq)/AC•100%

სადაც: D– პოტენციალის გაჩენის ალბათობის პროცენტი

უკანონო ნაგავსაყრელები; A- ნარჩენების რაოდენობა ერთ სულ მოსახლეზე;C-მოსახლეთა რაოდენობა;L-დიდი კონტეინერების ტევადობა კგ; n(L)- დიდი კონტეინერების რაოდენობა, პუნქტი; S- პატარა კონტეინერების ტევადობა, კგ; n(S)- მცირე ზომის კონტეინერების რაოდენობა, პუნქტი; ვ– ნარჩენების შეგროვების სიხშირე (ნაგვის სატვირთო მანქანის მიერ მომსახურების სიხშირე კვირაში), კოეფიციენტი 0-დან 1-მდე; q–ნარჩენების შეგროვების ეფექტურობა, კოეფიციენტი 0-დან 1-მდე.

მიღებული სტატისტიკური მონაცემები დამოწმებული იქნა უპილოტო საფრენი აპარატის გამოყენებით და საველე ვიზიტები და ექსპედიციები თეორიული მონაცემების გადამოწმების მიზნით. წინასწარი ინტეგრირებული შეფასებით, საქართველოს მაღალმთიან სოფლებში უკანონო ნაგავსაყრელის ალბათობა 30-დან 80%-მდეა.

მიმდინარე კვლევაში, ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების მხარდაჭერით, მცხეთა-მთიანეთის მაღალმთიანი რეგიონისთვის შეკრებილ იქნა მონაცემები, რომლებიც გვიჩვენებს: მოსახლეობის რაოდენობას, ნარჩენების გამომწვევი ძირითადი წყაროების არსებობას, შეგროვებული ნარჩენების რაოდენობას, ეფექტურობას და სიხშირეს, შესაბამისი ტექნიკის არსებობა/გამოყენებას და ა.შ. ამ ყველა მონაცემიდან გამომდინარე, ჩვეს მიერ შემუშავებული მეთოდოლოგიის გამოყენებით, გამოვთვალეთ არალეგალური ნაგავსაყრელების წარმოქმნის ალბათობა შესწავლილ რეგიონში.

წარდგენილია მყარი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების (მსნ) მართვის დღევანდელი მდგომარეობა საქართველოში. შეფასებულია მსნ-ს სორტირების, შეგროვების და უტილიზაციის მეთოდები საქართველოში, აგრეთვე არალეგალური ნაგავსაყრელების წარმოქმნის ალბათობები. 

საქართველოს ტერიტორიაზე წარმოქმნილი შერეული ნარჩენების 52%-მდე თვითნებურად განთავსდება დასახლებების მიმდებარე ტერიტორიებზე - მდინარის არხებზე, მდინარის ნაპირებზე და საძოვრებზეც კი, რაც იწვევს ამ ტერიტორიების ეკოლოგიური მდგომარეობის მკვეთრ გაუარესებას. კვლევის მიზანია საქართველოს ყველაზე მჭიდროდ დასახლებულ მაღალმთიან სოფლის საზღვრისპირა რაიონებში უკანონო ნაგავსაყრელების გაჩენის ალბათობის განსაზღვრის ინტეგრირებული მეთოდოლოგიის შემუშავება და გამოყენება. არალეგალური ნაგავსაყრელების გაჩენის ალბათობის გამოსათვლელად გამოძიების რეგიონების მუნიციპალური სამსახურების და ადგილობრივი მოსახლეობის გამოკითხვით შეგროვდა და დამუშავდა საჭირო სტატისტიკური მონაცემები, როგორიცაა ნარჩენების რაოდენობა ერთ სულ მოსახლეზე; მოსახლეობის რაოდენობა; კონტეინერების მოცულობა და რაოდენობა; ნარჩენების შეგროვების სიხშირე და ეფექტურობა.

ჰაერგამწმენდი და ექსპერიმენტული საველე სამუშაოების გამოყენებით შემოწმდა საკვლევ ტერიტორიაზე უკანონო ნაგავსაყრელების გაჩენის ალბათობის დადგენის თეორიული შედეგები. თეორიული და ექსპერიმენტული შედეგების შედარებით ანალიზმა აჩვენა, რომ თეორიულად მიღებული შედეგები დამოკიდებულია მუნიციპალიტეტის სამსახურებში არსებული მონაცემების სანდოობაზე და ამ შემთხვევაში კარგად ეთანხმება რეალურ მდგომარეობას. კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ საქართველოს საკვლევ მთიან სოფლებში უკანონო ნაგავსაყრელების გაჩენის ალბათობა ძირითადად დამოკიდებულია დასახლებების ინფრასტრუქტურის ხელმისაწვდომობაზე და საშუალოდ 40%-დან 60%-მდე მერყეობს.

განვითარებად ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოში, ეგრეთ წოდებულ - ღია ნაგავსაყრელებზე მყარი ნარჩენების განლაგების ადგილებზე - ნარჩენების განთავსება, თუნდაც მოცემული ნორმებისა და რეგულაციების გათვალისწინებით, ნარჩენების გამოყენება ძალიან უარყოფითად აისახება გარემოზე. და საფრთხეს უქმნის ადამიანის ჯანმრთელობას, რადგან უმეტესად არ შეესაბამება ნარჩენების მდგრადი მართვის პრინციპებს და წრიული ეკონომიკის პროტოკოლებს. საქართველოს დედაქალაქში - თბილისის ღია მყარი ნარჩენების ნაგავსაყრელზე ჩამდინარე წყლების წინასწარი ეკოლოგიური კვლევა განხორციელდა მათი დამუშავების შესაძლებლობების და ნახშირბადის ნანომასალის შემდგომი შერჩევის მიზნით სორბენტად. კვლევა მოიცავდა თბილისის მოქმედი ნაგავსაყრელის სამუშაო უჯრედიდან გამონაჟონის ნიმუშების ანალიზს (2018-2020 წლებში) ძირითადი იონების, ბიოგენური ნივთიერებების, ზოგიერთი მძიმე მეტალის, ქიმიური ჟანგბადის მოთხოვნილება (COD), ბიოქიმიური ჟანგბადის მოთხოვნა (BOD) და მიკრობიოლოგიური პარამეტრები. დადგინდა, რომ თბილისის მუნიციპალური მყარი ნაგავსაყრელების გამონაჟონი საშუალოდ ხასიათდება რამდენჯერმე მაღალი მონაცემებით, ვიდრე ევროდირექტივების მოთხოვნები გაწმენდილი ჩამდინარე წყლების ხარისხის სტანდარტების შესახებ (ევროკავშირის დირექტივა ურბანული ჩამდინარე წყლების გაწმენდის შესახებ (91/ 271 / EEC)), კერძოდ: COD – 20-ჯერ, BOD – 75-ჯერ, სულ აზოტი – 150-ჯერ, NH4+ – 7500-ჯერ, სულ ფოსფატები – 5-ჯერ, შეჩერებული ნაწილაკები – 6-ჯერ, Fe – 10-ჯერ და E- coli – 400, რაც საყურადღებოა განწმენდის შემდგომი გზების შესასწავლად.

კვლევის ფარგლებში საქართველოს ყველაზე დიდი მოქმედი ოფიციალური მყარი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების (მსნ) პოლიგონისა და რამდენიმე სტიქიურად წარმოქმნილი არალეგალური ნაგავსაყრელების მიმდებარე ტერიტორიაზე ჩატარებული კომპლექსური ჰიდროქიმიური და მიკრობიოლოგიური მონიტორინგის საფუძველზე

შეფასებულია ზედაპირული წყლების ტექნოგენური დატვირთვის ხარისხი. მოყვანილია სამი წლის განმავლობაში ყოველსეზონურად აღებული ზედაპირული წყლების სინჯებში

მთავარი იონების, ბიოგენური, ზოგიერთი ორგანული ნაერთებისა და მიკრობიოლოგიური პარამეტრების საშუალო წლიური კონცენტრაციები. მიღებული მონაცემების საფუძველზე შეფასებულია ზედაპირულ ჩამონადენში კომპონენტების

კონცენტრაციების ცვლილება ნაგავსაყრელებიდან სხვადასხვა მანძილზე. გამოთვლილია ზოგიერთი ნორმირებული ნივთიერების ზდკ-ს (ზღვრული დასაშვები კონცენტრაციები) გადაჭარბების ხარისხი. დადგენილია, რომ მდ. ნორიხევის წყალში განსაზღვრული ქიმიური პარამეტრების შემცველობა, პოლიგონიდან გამომავალი წყლის ჩაშვების წერტილამდე და ჩაშვების წერტილის შემდეგ, შეიძლება ჩაითვალოს უცვლელად, შეიმჩნევა მიკრობიოლოგიური მაჩვენებლების მცირე მატება, რომელიც დასაშვები ნორმის ფარგლებშია. მიღებული შედეგები აიხსნება ნაგავსაყრელის ნაჟური წყლების ლოკალიზაციით (ცირკულაციით) ნაგავსაყრელის სხეულში.

დისერტაციის რეცენზირება

სამაგისტრო ნაშრომების ხელმძღვანელობა

სადოქტორო თემის ხელმძღვანელობა/თანახელმძღვანელობა

უცხოურ ენებზე მონოგრაფიის სამეცნიერო რედაქტირება

ქართულ ენაზე მონოგრაფიის სამეცნიერო რედაქტირება

რეფერირებული ან პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის მთავარი რედაქტორობა

სამეცნიერო პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის რეცენზენტობა

რეფერირებული სამეცნიერო ან პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის სარედაქციო კოლეგიის წევრობა

საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ მხარდაჭერილ პროექტში/გრანტში მონაწილეობა

სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრებით მხარდაჭერილ პროექტში/ გრანტში მონაწილეობა

პატენტის ავტორობა

უფლება ქართულ ან უცხოურ სასაქონლო ნიშანზე, სასარგებლო მოდელზე

საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ან სოფლის მეურნეობის აკადემიის წევრობა

საერთაშორისო პროფესიული ორგანიზაციის წევრობა

კონფერენციის საორგანიზაციო/ საპროგრამო კომიტეტის წევრობა

ჯილდო ეროვნული/ დარგობრივი პრემია, ორდენი, მედალი და სხვ.

საპატიო წოდება

მონოგრაფია

სახელმძღვანელო

სტატია მაღალ რეიტინგულ და ადგილობრივ ჟურნალებში

პუბლიკაცია სამეცნიერო კონფერენციის მასალებში, რომლებიც ინდექსირებულია Web of Science-ში და Scopus-ში