ქეთევან ვეზირიშვილი-ნოზაძე

განხილულია იმერეთის რეგიონის ეროვნული ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორისთვის გეოთერმული სითბოს მიწოდებისთვის რთული ენერგოდამზოგავი სისტემების გამოყენების პერსპექტივები. ნაჩვენებია, რომ იმერეთის რეგიონის გეოთერმული წყლების თერმული პოტენციალის გამოყენება შესაძლებელია სასოფლო-სამეურნეო ობიექტების, სამრეწველო საწარმოებისა და დასახლებების მომარაგებისთვის.

გაანალიზებულია მსოფლიოში ორგანული სათბობის დაწვის შედეგად გარემოზე მიყენებული ეკოლოგიური ზიანის გამომწვევი მიზეზები. ნაჩვენებია, რომ ორგანული სათბობის დაწვის შედეგად გარემოზე მიყენებული ეკოლოგიური ზიანის შემცირების ერთერთი პერსპექტიული მიმართულებაა არატრადიციული, განახლებადი ენერგორესურსების ფართოდ გამოყენება თბური და ელექტრული ენერგიის მისაღებად. გაანალიზდა ქვეყანაში საერთაშორისო და ადგილობრივი ორგანიზაციების მიერ ჩატარებული სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოები, საიდანაც ჩანს, რომ საქართველოს განახლებადი, არატრადიციული ენერგიის რესურსების დიდი მარაგი გააჩნია: იქნება ეს 43 ჰიდრო, მზის, ქარის, გეოთერმალური წყლების თუ ბიოგაზის ალტერნატიული რესურსი. თუმცა დღემდე მიღებული არ არის მათი ათვისების მხარდამჭერი კანონები, ამიტომაც ამ რესურსების გამოყენების დონე ამჟამად ძალიან დაბალია და ეს ხდება მაშინ, როცა ჩვენი ქვეყანა ყოველწლიურად 300 მლნ ლარის ბუნებრივ აირს ყიდულობს უცხოეთში. საქართველოში მოხმარებული ბუნებრივი აირის 50% კი იხარჯება დაბალპოტენციური თბური ენერგიის (40-150°C) მისაღებად, გათბობისა და ცხელწყალმომარაგების უზრუნველყოფის მიზნით. მოხსენებაში ყურადღება გამახვილებულია ამ პრობლემების გადაჭრის გზებზე.

საქართველო პატარა ქვეყანაა, რომლის ელექტრო ქსელი დღითიდღე ფართოვდება. დღეს საქართველოს აქვს პარალელური სინქრონული კავშირები რუსეთთან და აზერბაიჯანთან. გარდა ამისა, საქართველოს ექნება პარალელური ასინქრონული კავშირები (HVDC უკანა სადგურის მეშვეობით) სომხეთთან და თურქეთთან. ეს ნიშნავს, რომ უახლოეს მომავალში განხორციელდება ელექტროენერგიის ტრანზიტი რუსეთიდან, აზერბაიჯანიდან ან სომხეთიდან თურქეთში ქართული სისტემით. ერთიან ევროპულ ქსელთან თურქეთის მიერთების გამო, საქართველოს სისტემა თურქეთს დაუკავშირდა Back-to-Back (B2B) სადგურის მეშვეობით, რომელიც მდებარეობს ახალციხის ქვესადგურში. ამ დროისთვის ორი ბლოკი მზად არის ექსპლუატაციისთვის, მესამეს დამონტაჟება უახლოეს მომავალში იგეგმება. თითოეული B2B ბლოკის ნომინალური აქტიური სიმძლავრე არის 350 მეგავატი. მომავალში, სცენარიდან გამომდინარე, შეიძლება სამი ან ორი ბლოკი იყოს მოქმედი. ამრიგად, ენერგიის შემაჯამებელი ნაკადი იქნება 700-1000 მგვტ დიაპაზონში. აბსტრაქტი შედგება ენერგოსისტემის ანალიზისა და კონტროლის მიმოხილვიდან. აქ წარმოდგენილია გარდამავალი პროცესების ძირითადი მიმოხილვა, სისტემის მდგრადობის კონცეფცია და ანალიზი, ენერგოსისტემის მართვის მეთოდები.

-

კაცობრიობის გლობალური ძალისხმევა კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ ხორციელდება კონვენციის ფარგლებში და მოიცავს მუშაობას ორი ძირითადი მიმართულებით: სათბური გაზების შემცირების გზით(ეგრეთ წოდებული ,,მითიგაცია“ ანუ კლიმატის ცვლილების შერბილება) და კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციის, ანუ გარდაუვალი ცვლელებებისადმი გამძლეობის გაზრდის საშუალებების მოძიებისაკენ.

განვითარებული ქვეყნები ამცირებენ თავიანთ ემისიებს კიოტოს პროტოკოლით აღებული რაოდენობრივი ვალდებულებების შესაბამისად. საქართველოსნაირი პატარა სახელმწიფოები უფრო ადაპტაციას ცდილობენ, რასაც წინ უძღვის კლიმატის მიმდინარე ცვლელებების შედეგების სერიოზული ანალიზი და საკუთარი განვითარების გეგმებში სათანადო კორექტივების შეტანის აუცილებლობა.

მიმდინარე სტატია წარმოადგენს მცდელობას წარმოჩინდეს პრობლემის ძირითადი არსი და დაისვას აქცენტები ენერგეტიკული პოლიტიკის დაგეგმვისა და სტრატეგიული კურსის დასახვის გზაზე.

ქვეყნის ენერგეტიკის სექტორი მოითხოვს სასწრაფო და სერიოზულ ყურადღებას უკვე არსებული და მომავალში მოსალოდნელი გართულებების თავიდან ასაცილებლად. კლიმატის ცვლილების პრობლემატიკისა და მისი განვითარების სცენარების გათვალისწინებით აუცილებელია ენერგეტიკის სექტორის განვითარების გრძელვადიანი სტრატეგიის შემუშავება, რომლის საფუძველზეც შემდეგ შედგება სექტორული განვითარების გეგმები.

ენერგეტიკის სექტორული სტრატეგიისა და მის საფუძველზე 

საქართველო მდიდარია განახლებადი ენერგორესურსებით, რომელთაგან განსაკუთრებით აღსანიშნავია ჰიდრორესურსები. ქვეყნის ჰიდროენერგეტიკული რესურსის ეკონომიკურად გამართლებული პოტენციალი დაახლოებით 40 მლრდ.კვტ.სთ-ს შეადგენს, რომლის მხოლოდ 30%-მდეა ათვისებული.

საქართველოს უკავია სტრატეგიული გეოპოლიტიკური მდებარეობა და აქვს შესაძლებლობა, გახდეს ენერგეტიკული ჰაბი. ასევე, განახორციელოს ტრანზიტი როგორც უშუალო მეზობლებს შორის (აზერბაიჯანი-თურქეთი; რუსეთ-სომხეთი-ირანი), ასევე, ევროპის და ცენტრალური აზიის რეგიონებს შორის.

საქართველო მიისწრაფვის ევროპულ სტრუქტურებში ინტეგრაციისაკენ. ენერგეტიკული გაერთიანების წევრობა იძლევა შესაძლებლობას ქვეყანაში დაინერგოს ევროპული ხარისხის სტანდარტები ენერგოსისტემის დაგეგმვაში, მართვასა და ოპერირებაში, ასევე გახდეს ევროპული ელექტროენერგეტიკული ბაზრის წევრი.

ქვეყანას აქვს შესაძლებლობა, რომ გაზარდოს განახლებადი ენერგორესურსების ათვისების წილი, როგორც წყლის, ასევე ქარისა და მზის, და ამ გზით შეამციროს იმპორტული ელექტროენერგიისა და იმპორტულ საწვავზე მომუშავე თბოსადგურებისგენერაციის წილი, შესაბამისად, გაზარდოს ენერგოდამოუკიდებლობის ხარისხი და სუფთა ენერგიის გამოყენების მაჩვენებელი.

ქვეყნის შედარებით მცირე ზომების, ბიზნესის წარმოების სიმარტივის მაღალი მაჩვენებლებისა და მოხერხებული ადგილმდებარეობის გათვალისწინებით, საქართველოს აქვს შესაძლებლობა, გახდეს ენერგეტიკული პროექტების სტარტაპების და საპილოტე პროექტების წამოწყების საუკეთესო ადგილი.

მოხსენებაში შეფასებულია ქვემო ქართლის რეგიონის მზის ენერგეტიკული პოტენციალი, მისი გამოყენების ტექნიკურ-ეკონომიკური ასპექტები და ათვისების პერსპექტივები. ქვემო ქართლის ტერიტორია დიდი ჰელიოენერგეტიკული პოტენციალით ხასიათდება. მზის, როგორც განახლებადი ენერგეტიკული რესურსის გამოყენება საშუალებას იძლევა რეგიონში შეიქმნას დამატებითი ენერგეტიკული სიმძლავრეები, რომლებიც უზრუნველყოფენ აღნიშნული რესურსის ფართოდ მოხმარებას და ენერგეტიკული უსაფრთხოების ზრდას. 

ნაშრომში ხაზგასმულია, რომ ეკოსისტემის დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების რაციონალურად გამოყენების სტრატეგიის შემუშავება, მისი პრიორიტეტული მიმართულებების განსაზღვრა, თანამედროვე, ეკოლოგიურად სუფთა ტექნოლოგიების დანერგვა, საქართველოს ეკონომიკური პოტენციალის ზრდის ერთ-ერთი აუცილებელი პირობაა.

   ჩატარებული კვლევებიდან ჩანს, რომ ქვემო ქართლში მზის ენერგიის მნიშვნელოვანი პოტენციალია. ქვემოთ ჩამოთვლილ ღონისძიებათა კომპლექსის განხორციელების შედეგად მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდება რეგიონის ენერგობალანსი და შემცირდება ძვირადღირებული ორგანული სათბობის მოხმარება. ეს ღონისძიებებია: - დამუშავდეს მზის ენერგიის გამოყენების რეგიონული პროგრამა; 

- აღნიშნული პროგრამის განხორციელების მიზნით მოძიებულ იქნეს ინვესტორთა ჯგუფი, რომელთა მეშვეობით მოხდება სხვადასხვა დანიშნულების ობიექტების (სამრეწველო, საცხოვრებელი, კულტურულ-გასართობი) აღჭურვა აქტიური და პასიური ჰელიოსისტემებით; - ჩატარდეს მოსამზადებელი სამუშაოები 2025 წლესათვის რეგიონში მზის ენერგიაზე მომუშავე მძლავრი თბური და ფოტოელექტრული სადგურების ასაგებად.

დღეს, როგორც არასდროს, ენერგეტიკის კუთხით, აქტიურად დგას ენერგოუსაფრთხოებისა და მდგრადობის პრობლემა, განსაკუთრებით ჰესებთან დაკავშირებით ბოლო დროს გამძაფრებული წინააღმდეგობების ფონზე. აღნიშნული კი თავის მხრივ წინაპირობა ხდება იმისა, რომ რუსეთიდან და სხვა მეზობელი ქვეყნებიდან (აზერბაიჯანი და თურქეთი) ელექტროენერგიის იმპორტი სულ უფრო და უფრო იზრდება.

წარმოდგენილ სტატიაში შევეცადეთდაგვესვა აქცენტები პრობლემის ძირითად არსთან დაკავშირებით და ამომწურავი პასუხები გაგვეცა ყველა წამოჭრილ კითხვისთვის, ჩვენი მიზანია დავეხმაროთ სახელმწიფო სტრუქტურებს და მოსახლეობას მიაღწიონ შეთანხმებას ჰესების მშენებლობასთან დაკავშირებით და გადაწყვეტილება მიიღონ მხოლოდ და მხოლოდ სახელმწიფოს ინტერესებიდან გამომდინარე, რადგან ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებას და ზოგადად სტაბილურობას აუცილებლად ესაჭიროება მდგრადი ენერგოსისტემა.

ბოლო პერიოდში გავრცელდა მოსაზრება, რომლის თანახმადაც ახალი ჰესების მშენებლობა საჭირო არაა, და რომ ძველი ჰესების რეაბილიტაციით მათი წარმადობა იზრდება. რეაბილიტაცია წარმადობას ზრდის, მაგრამ ბევრით ვერ. ენგურჰესის შემთხვევაში ეს 100-120 მლნ კვტ/სთ-ია, მისი საპროექტო სიმძლავრის 3%-ზე ნაკლები. პანდემიამდე ელექტროენერგიის მოხმარების ზრდა წლიურად 3%-ს აჭარბებდა და ჰესების წარმადობას ერთჯერადი 3%-ით ან თუნდაც 5%-ით გაზრდა მხოლოდ ზღვაში წვეთი იქნება.

ბევრი პატარა ჰესი ერთ დიდ ჰესს ვერ ჩაანაცვლებს, ვერც ქარისა და მზის სადგურები, თუმცა მათი კომბინაცია ჯამურ გენერაციას მნიშვნელოვნად გაზრდის და ყველა მიმართულებიტ ენერგოდეფიციტურ ქვეყანას, ელექტროენერგიის კუთხით საკუთარი მოთხოვნილების დაკმაყოფილებასა და ექსპორ-ტის საშუალებას გაუჩენს.

რატომღაც ჰგონიათ, რომ საუბარი ენერგეტიკულ დამოუკიდებლობაზე, ეს რაღაც ლოზუნგია და მიაჩნიათ, რომ ამის უკან რაღაც გარკვეული ციფრები არ დევს. ჩვენი ქვეყანა ენერგეტიკულად თითქმის 70-75%-ით არის დამოკიდებული სხვადასხვა ქვეყანაზე და სრულ ენერგეტიკულ დამოუკიდებლობაზე ბუნებრივია საუბარი არ არის, ამას ვერ მივაღ-წევთ. ჩვენ ვსაუბრობთ ენერგეტიკული დამოუ-კიდებლობის მახასიათებლის გაუმჯობესებაზე.

ჩვენი ენერგეტიკა, თითქმის 80%-ით არის დამოკიდებული ჰესების მიერ გამომუშავებულ ენერგიაზე. დეფიციტი, რაც დღეს გაგვაჩნია, არის დაახლოებით მილიარდ ექვსასი მილიონი და თუ ასე გაგრძელდა გენერაციის პროექტების ბლოკირება, ეს დეფიციტი წლიდან წლამდე გაიზრდება. მიგვაჩნია, თუ ქვეყნის განვითარება გვინდა, ენერგეტიკაც უნდა განვითარდეს, ამიტომ მიგვაჩნია, რომ ,,არა ჰესებს“ ნამდვილად არ არის კეთილგანწყობილი ლოზუნგი ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკისთვის. მეთიც, ეს რეალურად დარტყმაა ქართულ ეკონომიკაზე და შესაბამისად, ქართულ სახელმწიფოზე.

დღეს, როგორც არასდროს, ენერგეტიკის კუთხით, აქტიურად დგას ენერგოუსაფრთხოებისა და მდგრადობის პრობლემა, განსაკუთრებით ჰესებთან დაკავშირებით ბოლო დროს გამძაფრებული წინააღმდეგობების ფონზე. აღნიშნული კი თავის მხრივ წინაპირობა ხდება იმისა, რომ რუსეთიდან და სხვა მეზობელი ქვეყნებიდან (აზერბაიჯანი და თურქეთი) ელექტროენერგიის იმპორტი სულ უფრო და უფრო იზრდება.

წარმოდგენილ სტატიაში შევეცადეთდაგვესვა აქცენტები პრობლემის ძირითად არსთან დაკავშირებით და ამომწურავი პასუხები გაგვეცა ყველა წამოჭრილ კითხვისთვის, ჩვენი მიზანია დავეხმაროთ სახელმწიფო სტრუქტურებს და მოსახლეობას მიაღწიონ შეთანხმებას ჰესების მშენებლობასთან დაკავშირებით და გადაწყვეტილება მიიღონ მხოლოდ და მხოლოდ სახელმწიფოს ინტერესებიდან გამომდინარე, რადგან ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებას და ზოგადად სტაბილურობას აუცილებლად ესაჭიროება მდგრადი ენერგოსისტემა.

ბოლო პერიოდში გავრცელდა მოსაზრება, რომლის თანახმადაც ახალი ჰესების მშენებლობა საჭირო არაა, და რომ ძველი ჰესების რეაბილიტაციით მათი წარმადობა იზრდება. რეაბილიტაცია წარმადობას ზრდის, მაგრამ ბევრით ვერ. ენგურჰესის შემთხვევაში ეს 100-120 მლნ კვტ/სთ-ია, მისი საპროექტო სიმძლავრის 3%-ზე ნაკლები. პანდემიამდე ელექტროენერგიის მოხმარების ზრდა წლიურად 3%-ს აჭარბებდა და ჰესების წარმადობას ერთჯერადი 3%-ით ან თუნდაც 5%-ით გაზრდა მხოლოდ ზღვაში წვეთი იქნება.

ბევრი პატარა ჰესი ერთ დიდ ჰესს ვერ ჩაანაცვლებს, ვერც ქარისა და მზის სადგურები, თუმცა მათი კომბინაცია ჯამურ გენერაციას მნიშვნელოვნად გაზრდის და ყველა მიმართულებიტ ენერგოდეფიციტურ ქვეყანას, ელექტროენერგიის კუთხით საკუთარი მოთხოვნილების დაკმაყოფილებასა და ექსპორ-ტის საშუალებას გაუჩენს.

რატომღაც ჰგონიათ, რომ საუბარი ენერგეტიკულ დამოუკიდებლობაზე, ეს რაღაც ლოზუნგია და მიაჩნიათ, რომ ამის უკან რაღაც გარკვეული ციფრები არ დევს. ჩვენი ქვეყანა ენერგეტიკულად თითქმის 70-75%-ით არის დამოკიდებული სხვადასხვა ქვეყანაზე და სრულ ენერგეტიკულ დამოუკიდებლობაზე ბუნებრივია საუბარი არ არის, ამას ვერ მივაღ-წევთ. ჩვენ ვსაუბრობთ ენერგეტიკული დამოუ-კიდებლობის მახასიათებლის გაუმჯობესებაზე.

ჩვენი ენერგეტიკა, თითქმის 80%-ით არის დამოკიდებული ჰესების მიერ გამომუშავებულ ენერგიაზე. დეფიციტი, რაც დღეს გაგვაჩნია, არის დაახლოებით მილიარდ ექვსასი მილიონი და თუ ასე გაგრძელდა გენერაციის პროექტების ბლოკირება, ეს დეფიციტი წლიდან წლამდე გაიზრდება. მიგვაჩნია, თუ ქვეყნის განვითარება გვინდა, ენერგეტიკაც უნდა განვითარდეს, ამიტომ მიგვაჩნია, რომ ,,არა ჰესებს“ ნამდვილად არ არის კეთილგანწყობილი ლოზუნგი ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკისთვის. მეთიც, ეს რეალურად დარტყმაა ქართულ ეკონომიკაზე და შესაბამისად, ქართულ სახელმწიფოზე.

დისერტაციის რეცენზირება

სამაგისტრო ნაშრომების ხელმძღვანელობა

სადოქტორო თემის ხელმძღვანელობა/თანახელმძღვანელობა

უცხოურ ენებზე მონოგრაფიის სამეცნიერო რედაქტირება

ქართულ ენაზე მონოგრაფიის სამეცნიერო რედაქტირება

რეფერირებული ან პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის მთავარი რედაქტორობა

სამეცნიერო პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის რეცენზენტობა

რეფერირებული სამეცნიერო ან პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის სარედაქციო კოლეგიის წევრობა

საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ მხარდაჭერილ პროექტში/გრანტში მონაწილეობა

სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრებით მხარდაჭერილ პროექტში/ გრანტში მონაწილეობა

პატენტის ავტორობა

უფლება ქართულ ან უცხოურ სასაქონლო ნიშანზე, სასარგებლო მოდელზე

საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ან სოფლის მეურნეობის აკადემიის წევრობა

საერთაშორისო პროფესიული ორგანიზაციის წევრობა

კონფერენციის საორგანიზაციო/ საპროგრამო კომიტეტის წევრობა

ჯილდო ეროვნული/ დარგობრივი პრემია, ორდენი, მედალი და სხვ.

საპატიო წოდება

მონოგრაფია

სახელმძღვანელო

სტატია მაღალ რეიტინგულ და ადგილობრივ ჟურნალებში

პუბლიკაცია სამეცნიერო კონფერენციის მასალებში, რომლებიც ინდექსირებულია Web of Science-ში და Scopus-ში