ცინცაძე თენგიზი

2014-2018 data on strong wind cases (V≥15 m/s) are considered. The climatic characteristics of strong winds, such as the number of days, wind speed, and direction, are studied for a five-year study period. Also, strong wind distribution areas are defined according to the municipalities. Some cases of damage caused by strong winds in 2014-2018 are described. Based on the available data a geoinformation map of the distribution of strong winds in the regions of Georgia are compiled.

მზის, ქარის და ბიო განახლებადი ენერგია სულ უფრო აქტუალური და გამოსაყენებელი გახდა მსოფლიოში. მრავალი კვლევა მიეძღვნა მათი გამოყენების გზების შესწავლას და ენერგომომარაგების წარმოებისთვის მოწყობილობებისა და მოწყობილობების შემუშავებას. მათი შესაძლო ენერგეტიკული პოტენციალის კვლევა გადამწყვეტია ენერგეტიკის სექტორისა და სახელმწიფო ეკონომიკისთვის, რაც მდგრადი განვითარების წინაპირობაა. საქართველოსთვის მნიშვნელოვანია ქარის ენერგიის გამოყენება. თუმცა ქარის ფენომენი ჯერ კიდევ მუდმივი სამეცნიერო გამოკვლევის ქვეშ იმყოფება, მისი ბუნება ჯერ კიდევ უცნობია. მისი წარმოშობის მრავალი მიზეზი არსებობს. NASA-ს დედამიწის სადამკვირვებლო მისიის პროგრამის ფარგლებში შეგროვდა მრავალი ახალი მონაცემი, რომელიც აზუსტებს ბევრ ფენომენს სხვადასხვა თვალსაზრისით. კლიმატის რეალური მამოძრავებელი ფაქტორია მზის რადიაცია (სინათლე და სითბო), მისი მაგნიტური ნაკადი და დედამიწის შედარებითი მდებარეობა და ორიენტაცია მზის მიმართ. გეომაგნიტური ქარიშხალი არის დედამიწის მაგნიტოსფეროს ძირითადი შეშფოთება, რომელიც წარმოიქმნება როდესაც ხდება ენერგიის ძლიერი გაცვლა მზის ქარიდან დედამიწის მიმდებარე კოსმოსურ გარემოში. ეს ქარიშხალი წარმოიქმნება მზის ქარის ცვალებადობის შედეგად, რაც იწვევს დიდ ცვლილებებს დედამიწის მაგნიტოსფეროს დენებში, პლაზმაში და ველებში. ამ პირობების შედეგად წარმოქმნილი ყველაზე დიდი შტორმები დაკავშირებულია მზის კორონალური მასის ამოფრქვევასთან (CME), როცა დაახლოებით მილიარდი ტონა პლაზმა, თავისი მაგნიტური ველით მოდის დედამიწაზე. CME-ებს, როგორც წესი, რამდენიმე დღე სჭირდება დედამიწაზე მის ჩამოსვლას. საქართველოს რეგიონისთვის განხორციელდა გეომაგნიტურ შტორმებსა და მეტეოროლოგიურ ელემენტებს შორის (ქარი, წნევა, ტემპერატურა) კორელაცია მეტეოროლოგიური დაკვირვებისა და NASA-ს Solar Dynamics Observatory-ისა და NOAA კოსმოსური ამინდის პროგნოზირების ცენტრის მონაცემების გამოყენებით. შედეგები აჩვენებს, რომ არსებობს დამოკიდებულება ამინდის პარამეტრებსა და შემოსულ გამოსხივებას შორის. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ქარის პარამეტრის ცვალებადობის გამოკვლევა. მსგავსი კვლევა საქართველოში ჯერ არ ჩატარებულა და მნიშვნელოვანია კოსმოსური ამინდის კვლევებისთვის.

განხილულია, წარსულში საქართველოში ამინდის ხელოვნურ ზემოქმედებაზე სამეცნიერო და პრაქტიკული სამუშაოების ანალიზი და ამჟამად (სეტყვის საწინააღმდეგ ბრძოლა, ღრუბლების ჭექა-ქუხილის აქტივობის რეგულირება, ხელოვნური ნალექი და სხვ.), ამ სამუშაოების შემდგომი განვითარების პერსპექტივები.

სტატიაში მოცემულია კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მყინვარული საზრდოობის მდინარეების (თბილი პერიოდის) ჩამონადენის ცვლილების და გაანგარიშების მათემატიკური მოდელი, მისი შეფასება კლიმატური პირობების (ნალექერბისა, გაერის ტემპერატურის და სრული ჩამონადენი) მონაცემებს მიხედვით, ასევე აუზის K - ჩამონადენის კოეფიციენტის ანალიზი.

ცალკეული თვეების ნალექთა რეჟიმული მონაცემების საფუძველზე შეფასებულია ექსტრემალურად უხვი დღეღამური ნალექების მოსვლის ალბათობა შავი ზღვის საქართველოს მიმდებარე რეგიონის მაგალითზე. ნალექთა გამითვლილი სიდიდეები და მათთან დაკავშირებული რისკები შედარებულია უხვ ნალექებზე დაკვირვების ფაქტობრივ მონაცემებთან.

ჩატარებულია საშიში ჰიდრომეტეოროლოგიური პროცესების დინამიკისა და მათთან ბრძოლის მეთოდების თანამედროვე მდგომარეობის ანალიზი. ნაჩვენებია ამ პროცესებისაგან მიყენებული ეკონომიკური და ფიზიკური ზარალის მატება საქართველოში და საზღვარგარე აღნიშნულია ქართველი მეცნიერების მნიშვნელოვანი როლი ამ პროცესების კვლევის საქმეში, რომელიც ამჟამადაც მიმდენარეობს. ხაზგასმულია წარსულში ატმოსფერული ნალექების ხელოვნული გაზრდის, სეტყვასთან ბრძოლის, ღრუბლების საელჭექო აქტივობის რეგულირების, ზვავების ჩამოსვლის საშიშროების პრევენციის პრაქტიკული სამუშაოების წარმატებები. შემოთავაზებულია აღდგეს ორ ათეულ წელზე მეტი ხნის წინ შეწყვეტილი პრაქტიკული სამუშაოები ატმოსფერული პროცესების რეგულირების დარგში, და პირველ რიგში, სეტყვის საწინაამდეგო სამუშაოები კახეთში.

ჩატარებულია გეოფიზიკის და ჰიდრომეტეოროლოგიის ინსტიტუტების ერთობლივი მრავალწლიანი სამუშაოების ანალიზი საქართველოში ატმოსფერული გამოკვლევების დარგში. აღნიშნულია მნიშვნელოვანი შედეგები, რომლებიც მიღებულია ატმოსფეროს დაბინძურების, ატმოსფეროს ელექტრობის, ელჭექის და სეტყვის პროცესების, კლიმატის ცვლილების, რადიოლოკაციური მეტეოროლოგიის, ატმოსფერულ პროცესებზე აქტიური ზემოქმედების, ბუნებრივი კატასტროფების რისკების, საქართველოს ბიოკლიმატური რესურსების და სხვა კვლევების დროს. გათვალისწინებულია მომავალში აღნიშნული ერთობლივი გამოკვლევების გაგრძელება, აგრეთვე ძალების გაერთიანება ახალი სამეცნიერო და გამოყენებითი ამოცანების გადასაჭრელად (ატმოსფერული პროცესების მოდელირება, კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილებისადმი ადაპტაციისთვის რეკომენდაციების შემუშავება, ატმოსფერულ პროცესებზე აქტიური ზემოქმედება, საქართველოს საკურორტო და ტურისტული ზონების ბიოკლიმატური პასპორტების შექმნა და სხვა).

გამოკვლევულია კავკასიონის ქედის გამყინვარების დინამიკა დაკვირვებათა 1850-1890, 1910-1930, 1960-1965, 1970-1995 და 2002-2005 წლების პერიოდების მონაცემთა მიხედვი უმეტეს შემთხვევებში დაფიქსირებულია მყინვართა ფართობის შემცირების წრფივი ტრენდები. შეფასებულია მყინვართა დეგრადაციის სიჩქარეები. მიღებულია კლიმატური პროგნოზი, რომლის თანახმად მიმდინარე გლობალური დათბობის ინტენსივობის შენარჩუნების პირობებში მოსალოდნელია კავკასიონის ქედის განთავისუფლება მყინვარული საფარისგან 2150-2160 წლებში.

ნაშრომში მოცემულია მდ. ენგურის ხეობაში არსებული და და­პროექტებული ჰესების კასკადის სამი წყალსაცავის გარემოს მიკ­რო­კლიმატზე შესაძლო ჯამური გავლენის შეფასება. ჰაერის ტემპერა­ტურაზე და სინოტივეზე ჯვრის, ხუდონისა და ნენსკრას წყალსა­ცავების გავლენის სივრცითი მასშტაბებისა და ინტენსივობის დადგე­ნი­სათვის გამოყენებულია ატმოსფეროს მიწისპირა ფენაში მოცემული ჰორიზონტალური ქარის ფონზე ტურბულენტური სითბოცვლის ან ტენბრუნვის ორგანზომილებიანი სტაციონალური მათემატიკური მო­დელის ანალიზური ამოხსნა. წყალსაცავთა გარემოზე გავლენის კუ­მულაციური ეფექტის შეფასება შესრულებულია თითოეული წყალსა­ცავისათვის მიღებული ანალიზური ამონახსნების ზედდებით – სივ­რც­ის ყოველ წერტილში ხდება სამივე წყალსაცავის ზემოქმედების ეფექ­ტის სიდიდეთა აჯამვა. შეფასებულია, აგრეთვე, წყალსაცავთა კასკადის შესაძლო ჯა­მური ზემოქმედება ქარისა და ატმოსფერულ ნალექთა რეჟიმებზე. მიღებულია, რომ ტემპერატურისა და სინოტივის შესამჩნევი ცვლილებები შესაძლებელია დაფიქსირდეს მხოლოდ წყალსაცავის სანაპირო ხაზიდან 5კმ-მდე მანძილებზე ქარის მიმართულები ატმო­სფერულ ნალექებზე და ქარის სიდიდეზე კასკადის გავლენა უმნი­შვნელოა. ამრიგად, წყალსაცავთა კასკადის კუმულაციური ზემო­ქმე­დების შედეგად კლიმატის რაიმე არსებითი ცვლილება რეგიონში მოსა­ლოდნელი არ არის.

განხილულია დაპროექტებული ნენსკრას ჰესის კაშხალის შესაძლო დაზიანების სეისმური და ჰიდრომეტეოროლოგიური რისკები. მიღებულია კაშხალის მდგრადობის კრიტერიუმი, რომლის ანალიზის საფუძველზე ნაჩვენებია ჰიდრო­მეტეოროლოგიური პროცესების (ძლიერიწვიმები, წყალმოვარდნა, წყალდიდობა) უმნიშვნელო როლი სეისმურ რისკთან შედარები კაშხალის მდგრადობაზე შეიძლება იქონიოს გავლენა ა მრაიონში გამავალმა რღვევის ხაზმა. მას ახასიათებს მიწისძვრების გამოვლენა მაგნიტუდით M=5; 2,5 და 10%-იანი ალბათობით 50-წლიანი პერიოდისათვის. კაშხალის მთლიანი დაშლის და შვებით, გამოთვლილია წარმოქმნილი წყალმოვარდნის ტალღის მაქსიმალური ხარჯები რღვევის ადგილზე და მდინარის ტრაზიტულ უბნებზე. მაგალითად, ხუდონ ჰესის კაშხალთან ტალღის ხარჯმა შეიძლება მიაღწიოს სიდიდეს 7x10⁴მ³/წმ. დრო, რომელიც დასჭირდება წყალმოვარდნას ნენსკრას კაშხალიდან ხუდონის კაშხალამდე მანძილის გავლას, შეადგენს დაახლოებით 1სთ-ს. აღნიშნულია, რომ მოვლენების განვითარების ასეთმა სცენარმა შეიძლება მეტად ნეგატიური ზემოქმედება იქონიოს ნენსკრას და ენგურის

წარმოდგენილია კვლევის შედეგები და რიცხვითი მიმდევრობის ფუნქციის გამოყენების თანმიმდევრობა გლაციოჰიდრომეტეოროლოგიური ფენომენების უკიდურესი მახასიათებლების დასადგენად.

განხილულია საქართველოს ტერიტორიაზე ატმოსფერული და ნიადაგური გვალვის განვითარების დადგენის, ასევე გვალვის ინტენსივობის კომპლექსური შეფასების შედეგები, რუსეთის სასოფლო-სამეურნეო სამეცნიერო-კვლევით ინსტიტუტში დამუშავებული მეთოდის საფუძველზე. გამოყენებულია 1961-1986 წლების 15 მეტეოსადგურის დაკვირვებათა მონაცემები. შესრულებულია საქართველოს ტერიტორიის კლიმატური დარაიონების სქემატური რუკების აგება, გვალვის ინტენსივობის შეფასების მიხედვით თბილი პერიოდის 4 თვისათვის (მაისი-აგვისტო).

ნაშრომში განხილულია ჰიდრომეტეოროლოგიური დაკვირვებების შეწყვეტის პირობებში წყლის რესურსების წყაროების (ატმოსფერული ნალექები, მდინარეული ჩამონადენი, მყინვარული აკუმულაცია_აბლაცია) მახასიათებლების გამოთვლის შესაძლებლობა ატმოსფეროს ტენბრუნვის პარამეტრების საფუძველზე. შეფასებულია მდინარეთა წყლის რესურსების პარამეტრები თბილი, ცივი და წლიური პერიოდებისათვის. არაასოცირებული და ასოცირებული რიგების შემთხვევაში შედეგები დადებითია, უზრუნველყოფა შეადგენს 80-98%

დისერტაციის რეცენზირება

სამაგისტრო ნაშრომების ხელმძღვანელობა

სადოქტორო თემის ხელმძღვანელობა/თანახელმძღვანელობა

უცხოურ ენებზე მონოგრაფიის სამეცნიერო რედაქტირება

ქართულ ენაზე მონოგრაფიის სამეცნიერო რედაქტირება

რეფერირებული ან პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის მთავარი რედაქტორობა

სამეცნიერო პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის რეცენზენტობა

რეფერირებული სამეცნიერო ან პროფესიული ჟურნალის/ კრებულის სარედაქციო კოლეგიის წევრობა

საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ მხარდაჭერილ პროექტში/გრანტში მონაწილეობა

სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრებით მხარდაჭერილ პროექტში/ გრანტში მონაწილეობა

პატენტის ავტორობა

უფლება ქართულ ან უცხოურ სასაქონლო ნიშანზე, სასარგებლო მოდელზე

საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ან სოფლის მეურნეობის აკადემიის წევრობა

საერთაშორისო პროფესიული ორგანიზაციის წევრობა

კონფერენციის საორგანიზაციო/ საპროგრამო კომიტეტის წევრობა

ჯილდო ეროვნული/ დარგობრივი პრემია, ორდენი, მედალი და სხვ.

საპატიო წოდება

მონოგრაფია

სახელმძღვანელო

სტატია მაღალ რეიტინგულ და ადგილობრივ ჟურნალებში

პუბლიკაცია სამეცნიერო კონფერენციის მასალებში, რომლებიც ინდექსირებულია Web of Science-ში და Scopus-ში